این مقاله با الهام از تعریف فارابی از دو دانش فقه و کلام که وی آن‌ها را صناعت می‌نامد، به خلاء علم کلامِ افعال یا به تعبیر امروزی الهیات اخلاقی در جهان اسلام اشاره می‌کند. اگر چه فقه به دقت در بارۀ احکام افعال صحبت کرده است اما در صدد دفاع عقلانی و توجیه آن‌ها برنیامده است. براساس تعریف فارابی از صناعت کلام، در واقع هدف کلام نصرت آموزه‌های نظری و عملی اسلام است و باید علاوه بر توجیه و دفاع از اعتقادات دینی برای دفاع از آموزه‌های عملی (اخلاقی) و مفهوم و معقول کردن آن‌ها نیز اهتمام داشته باشد. البته دشواری توجیه افعال شرعی و یا نگرانی از وقوع خطا و تأویل نادرست احکام عملی شرع بر اساس هوی و هوس که دغدغه‌هایی قابل درک هستند، در عمل از رشد و تطور الهیات اخلاقی اسلامی جلوگیری کرده است. به‌طور کلی برای دفاع از آموزه‌های دینی چه در مباحث اعتقادی و چه در مورد افعال شرعی راه‌هایی زیاد وجود دارد که فارابی به آن‌ها اشاره می‌کند که از جملۀآن‌ها نوعی ایمان‌گرایی دربارۀ فقرات شریعت و التزام به بی‌نیازی از تبیین عقلانی آن‌ها است. اما خطاب این مقاله با کسانی است که از لزوم توجیه عقلانی شریعت و یا حداقل از سودمندی آن سخن می‌گویند و تلاشی در خور در باب توجیه آراء و عقاید دارند ولیکن به هر دلیلی از کاربرد این روش دربارۀ افعال شرعی و مسائل اخلاقی (عملی) سرباز می‌زنند.
Theology of Acts or Metaphysics of Moral from Farabi`s Viewpoint
نویسندگان [English]
Mohsen Javadi
Faculty Member of University of Qom
چکیده [English]
Inspiring from Farabi’s definition of theology and jurisprudence, this paper will examine the ‘theology of acts’ (Kalām-i ‘af‘āl) usually known in Islamic thought as ‘morals metaphysics’ (ilāhīyyāt-iakhlāqī). Although jurisprudence is the science of divine law (fiqh) with the aim of paving the path toward happiness, it does not explain the philosophy behind the divine law. According to Farabi, it is the science of theology that -in addition to defending the creeds- is responsible for providing us with the philosophy and justification of divine law which is named in this paper ‘theology of acts’. The difficulty of this responsibility is the main reason of being undeveloped science in Islam, nevertheless there are still various methods of theology of acts some of which have been developed by Farabi. The aim of this paper is to elaborate some of these methods to the readers especially to those who believe in the existence of philosophy of religion and sharī‘a, but have overlooked the importance of this theology in divine law and morality.
کلیدواژه‌ها [English]
Farabi, Theology of Act, Law (Figh), theology, Morality
مراجع
1. جهانگیری، محسن (1383)، مجموعه مقالات، تهران: انتشارات حکمت. 2. حیدر پور، احمد (1385)، بررسی تعاریف علم کلام، معارف عقلی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، شمارۀ 3، صص 131-156. 3. راغب اصفهانی (1988)، الاعتقادات، تحقیق: الدکتور شمران العجلی، بیروت: مؤسسۀ الاشرف. 4. رشدی محمد، عرسان علیان (2008)، دلیل العقل عند شیعۀ الامامیه، بیروت: مرکز الحضارۀ لتنمیه الفکر الاسلامی. 5. شیخ صدوق، محمد بن بابویه (1371)، الاعتقادات، تحقیق عصام عبدالسید، طبعۀ الاولی، قم: المؤتمر العالی الألفیۀ الشیخ المفید. 6. شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1364) امالی، ترجمۀ حسین استاد ولی، مشهد: آستان قدس رضوی بنیاد پژوهش‌های اسلامی. 7. صدر ، محمد باقر (1978)، الحلقۀ الثالثه، مجلد الاولی، بیروت: دار الکتب اللبنانی. 8. ________، (1998)، الفتاوی الواضحه، تعلیقه السید محمد حسین فضل الله، الطبعۀ الثانیۀ، بیروت: دارالاملاک للطباعۀ و النشر و التوزیع. 9. طباطبایی، محمد حسین (1391)، المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 9، قم: اسماعیلیان. 10. فارابی ، ابو نصر(1996) ، احصاء العلوم ، تصحیح الدکتور علی بو ملحم ، دار و مکتبۀ الهلال. 11. _________، (1991) ، کتاب المله و نصوص اخری، تصحیح محسن مهدی، الطبعۀ الثانیه، بیروت: دارالمشرق. 12. _________، (1990) ، کتاب الحروف، تصحیح محسن مهدی، الطبعۀ الثانیه، بیروت: دارالمشرق. 13. قاضی ایجی (بی‌تا)، المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب. 14. قمی، میرزا ابوالقاسم (2009)، القوانین المحکمه فی الاصول المتقنه، شرح و تعلیق سید رضا حسین صبح، جلد 3، انتشارات ثامن الحجج. 15. لاهیجی، ملا عبدالرزاق (1372)، سرمایۀ ایمان، تصحیح صادق لاریجانی، تهران: الزهراء. 16. محمدی ری شهری؛ محمد (1384)، میزان الحکمۀ، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، ج 8، قم: مؤسسۀ علمی فرهنگی دارالحدیث. 17. مظفر، محمدرضا (1386)، اصوال الفقه، الطبعه الثانیه، نجف: دار النعمان. 18. یزدی، شیخ محمد ابراهیم (1426)،حاشیۀ فرائد الاصول، تقریرات سید محمدکاظم یزدی، جلد اول، قم: دار الهدی.
19. Gilbert C. Meilaender, (1991), Faith andFaithfulness: Basic Themes in Christian Ethics, Notre Dame: University of Notre Dame 20. Bernard Häring, C.Ss.R. (1978), Free and Faithful in Christ: Moral Theology for Priests and Laity, Volume I: General Moral Theology, Middlegreen, Slough: St. Paul Publications. 21. Mahdi, Muhsin (1972), Alfarabi on Philosophy and Religion, Philosophical Forum 4 (1):5
ابتدای صفحه