خطاپذیری علم حضوری و مکاشفات عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دبیر گروه فلسفه مجمع عالی حکمت اسلامی مشهد- مدیر گروه طب وحیانی مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام

2 فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مسئله که آیا علم حضوری که از آن به عنوان سنگ بنای معرفت بشری یاد می‌شود، قابل اتصاف به صدق ‏و کذب هست و می‌توان روزنه‌هایی برای ورود خطا بدان، یافت یا نه، معمولا با پاسخ منفی از سوی ‏فیلسوفان مسلمان روبه‌رو است، اما در این نوشته بر خلاف دیدگاه مشهور حکما که علم حضوری را به دلیل ‏فقدان واسطه و فاصله، خطاناپذیر می‌دانند، با روش تحلیلی، مورد بررسی قرار می‌گیرد و در گام نخست با ‏اثبات حضوری بودن مشاهدات و مکاشفات عرفانی و در گام بعد با اثبات وجود خطا در مشاهدات عرفانی ‏و در برخی موارد وجود خطا در خود علم حضوری، خطاپذیر بودن این علم دست‌کم در مورد انسان اثبات ‏می‌شود، اما اثبات این مسأله موجب اسقاط حجیت و اعتبار علوم حضوری نمی‌شود، بلکه معیار حجیت در ‏این ساحت از معرفت بشری عبارت است از رعایت شرط روش‌مندی و سلوک عقلایی که مورد پذیرش ‏دانشمندان این علم است.‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Fallibility of Presential Knowledge and Mystic Unveilings

نویسندگان [English]

  • hojjat asadi 1
  • Seyyed Morteza Hosseini Shahrudi 2
1 h,
2 Philosophy, Theology. Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Muslim philosophers have usually provided a negative answer to this question that whether presential knowledge, which is believed to be the building block of human knowledge, could be endowed to truthfulness and falseness and if one can find some glimmers of fallibility to it or not? The present research has analytically investigated the widely held views of wise men who believe that presential knowledge is infallible due to lack of distance and mediation. In the first phase, mystic visions and unveilings are proved to be presential and in the next step they are proved to be fallible. Likewise, the existence of errors in the presential knowledge itself signifies its fallibility which is proved in human beings however. Nonetheless, it should be taken into account that proving this issue does not lead to waiving authority and credibility of presential knowledge, but the criterion for authority in this realm of humanistic knowledge includes observing the methodological requirements and rational conducts acceptable by the scholars of such a knowledge.      

کلیدواژه‌ها [English]

  • Presential Knowledge
  • Empirical Knowledge
  • Vision
  • Unveiling
  • Fallibility
1. آشتیانی، سیدجلال الدین (1344)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص‌الحکم، مشهد: کتابفروشی باستان.
2. آشتیانی، میرزامهدی (1377)، اساس‌التوحید، تهران: امیرکبیر.
3. آملی، سیدحیدر (1387)، نصّ‌النّصوص،تصحیح هانری کربن و اسماعیل یحیی،تهران: توس.
4. _____ (1368)، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح هانری کربن، تهران: علمی و فرهنگی.
5. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1404ق)، التعلیقات، بیروت: مکتبۀ الاعلام الاسلامی.
6. ______ (1360)،دانشنامۀ علائی، تهران: کتابخانه فارابی.
7. ______(1371)، المباحثات، مقدمه و تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
8. ____ (1400)، رسالۀ فی الفعل و الانفعال و اقسام‌ها، قم: بیدار.
9. ابن‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا)،فتوحات مکیّۀ،بیروت: دار احیاء التراث العربی.
10. _____ [بی‌تا]، مغرب عنقاء، تحقیق بهنساوی احمد سیدشریف، مصر: مکتبۀ الزهریۀ للتراث.
11. استیس، و،ت (1384)، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
12. انصاری، عبدالله (1295)، منازل ‌السائرین، تهران: کتابخانه حامدی.
13. بهمنیار (1375)، التحصیل، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
14. جوادی آملی، عبدالله (1370)، شناخت‌شناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
15. ______ [بی‌تا]، براهین اثبات وجود خدا، قم: اسراء.
16. حائری یزدی، مهدی (1395)، اصول معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی: علم حضوری، ترجمۀ مرتضی پویان، تهران: علم.
17. رازی، نجم‌الدین (1365)، مرصاد العباد، تهران: علمی و فرهنگی.
18. زنوزی تبریزی، ملاعبدالله (1361 الف)، لمعات الهیه، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
19. ______ (1361 ب)، منتخب‌الخاقانی فی کشف‌الحقایق‌العرفانی، تهران: مولی.
20. زنوزی، آقاعلی مدرس (1380)، بدایع الحکم، تهران: الزهراء.
21. سبزواری، مولی هادی (139)، شرح منظومه، تحقیق محسن بیدارفر، قم: بیدار.
22. سهروردی، شهاب‌الدین (1372)، مجموعه مصنفات، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
23. ______ [بی‌تا]، منظومۀ حکمت، قم:مصطفوی.
24. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن ابراهیم (1419ق)، مجموعه رسائل فلسفی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
25. ______ (1363)، مفاتیح‌الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی.
26. ______ (1981م)، الحکمۀالمتعالیه فی الاسفارالاربعۀالعقلیۀ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
27. ______ (1366)، تفسیرالقرآن الکریم، قم: بیدار.
28. ______ (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
29. ______ (1422ق)، شرح هدایۀالاثیریۀ، تصحیح مصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی.
30. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1388)، نهایۀالحکمۀ، تعلیقه عباسعلی زارعی، ج2، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
31. ______ (1350)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم: دارالعلم.
32. فخرالدین رازی، محمدبن‌عمر (1990م)، المباحث‌المشرقیۀ، بیروت: دارالکتب العربی.
33. فارابی (1408ق)، المنطقیات، تحقیق محمد تقی دانش‌پژوه، قم: مکتبۀ آیۀ الله العظمی مرعشی نجفی.
34. فرغانی، سعیدالدین سعدی (1379)، مشارق‌الدراری (شرح تائیه ابن‌فارض)، تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
35. فعالی، محمدتقی (1380)، تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
36. فناری، محمدبن‌حمزه (1362)، مصباح الانس، تهران: فجر.
37. فنایی اشکوری، محمد (1387)، علم حضوری، قم: مؤسسۀ امام خمینی(ره).
38. فولادی، علیرضا (1387)، زبان عرفان، تهران: فراگرفت.
39. فیاض لاهیجی، ملاعبدالرزاق (1372)،گوهر مراد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
40. قیصری، داود (بی‌تا)، شرح فصوص الحکم، قم: بیدار.
41. مصباح، محمدتقی (1390)،آموزش فلسفه، چاپ دوازدهم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
42. ______ (1379)، شرح اسفار کتاب النفس، قم: مؤسسه امام خمینی(ره).
43. مطهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
44. موسوی خمینی، روح‌الله (1377)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسۀ تنطیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
45. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی (1386)، مثنوی معنوی، چاپ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.
46. نسفی، عزیزالدین (1363)، زبدۀالحقایق، حسن ورد ناصری، تهران: طهوری.
47. هجویری، عبدالله (1375)، کشف المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: سخن.
48. همدانی، عین‌القضاۀ (1341)، زبدۀالحقایق، تصحیح عفیف عسیران، تهران: دانشگاه تهران.