تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت در فلسفه فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

بحث از عوامل غیرمعرفتی مؤثر بر معرفت، از مباحث جدید معرفت‌شناسی است. این عوامل، اموری هستند که با وجود اینکه نظری، شناختی و معرفتی به شمار نمی‌آیند، اما در شکل‌گیری و گسترش یا در فروپاشی و فروکاهش برخی از معارف انسانی مؤثراند. در مشائیان مسلمان، التزام به عقل‌گرایی باعث شده است توجه به این عوامل قدری کم‌رنگ شود، اما در این میان، فارابی دارای وضعیتی خاص است. او در آثار و رساله‌های خویش تا حدی به این عوامل توجه داشته، لیکن اگر فصوص الحکم را نیز بدانها بیافزاییم و آن را جزء آثار فارابی بدانیم، این مبحث در کانون توجه او قرار خواهد گرفت، چه او در این رساله طرحی از معرفت شهودی پایه‌ریزی می‌کند که مستقیماً تحت تأثیر عوامل غیرمعرفتی و به ویژه اعمال فردی انسان است. مدعای نوشتار حاضر این است که در فلسفة فارابی، اجتماع انسانی و نیز افعال و کنش‌های فردی به مثابه عوامل غیرمعرفتی بر معرفت انسان مؤثراند و با توجه به نسبت وثیق عمل و نظر، این تأثیرگذاری طی فرآیندی انجام می‌گیرد که دارای پنج ویژگی اساسی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Influence of Non-Gnostic Factors on Gnosis in Fārābi’s Philosophy

نویسنده [English]

  • Mahdi Abbaszadeh
Department of Epistemology, Islamic Research Institute for Culture and Though
چکیده [English]

Discussing non-gnostic factors influential on gnosis is categorized under the new topics in epistemology. Although such factors are not theoretical, cognitive, and epistemic, they play a key role in forming, spreading and developing, or disintegrating and restricting some humanistic knowledge. In Muslim Peripatetic School, the obligation to intellect has caused to degradation of these factors, although among them Fārābi is of a special status, who has mentioned these factors in his works and theses to some extent. However, given Fosusolhekam is added to these works and is considered among Fārābi’s works, this subject is taken into account by him, albeit he has formulated intuitive epistemology in his thesis which has been directly influenced by non-gnostic factors, namely human’s individual deeds. This paper claims that in Fārābi’s philosophy, human’s society and his individual actions and deeds as non-gnostic factors influence human’s gnosis and due to the solid relationship of theory and practice such an influence are extended in a process whereby it contains five basic features.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fārābi
  • non-gnostic factors
  • deed
  • gnosis
  • intuition
  1. اکبرزاده، میثم (1390)، «تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر فرآیند کسب معرفت»، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، فصلنامه علمی پژوهشی، سال دوازدهم، شمارة چهارم، صص 67-59.
  2. فارابی، ابونصر (1405ق؛الف)، الجمع بین رأیی الحکیمین، مقدمه و تعلیق از البیر نصرى نادر‏‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء.
  3. _______، (1995م؛ الف)، آراء اهل المدینۀ الفاضلۀ و مضادات‌ها، مقدمه و شرح و تعلیق از على بوملحم‏‏، بیروت: مکتبۀ‌الهلال‏‏.
  4. _______، (1995م؛ ب)، تحصیل‌السعادۀ، مقدمه و تعلیق و شرح: علی بومحلم، بیروت: دار و مکتبۀ‌الهلال‏‏.
  5. _______، (2008م؛ الف)، شرح رسالۀ زینون الکبیر الیونانی: رسائل الفارابی، تحقیق موفق فوزی الجبر، ط 2، دمشق: الینابیع.
  6. _______، (1405ق؛ ب)، فصوص‌الحکم، تحقیق شیخ محمد حسن آل یاسین‏‏‏، چاپ دوم، قم: انتشارات بیدار.
  7. _______، (2008م؛ ب)، فضیلۀ‌العلوم و الصناعات: رسائل الفارابی، تحقیق موفق فوزی الجبر، الطبعۀ الثانیۀ، دمشق: الینابیع.
  8. پارسانیا، حمید و رضوانی، روح‌الله (1392)، «جامعه‌شناسی معرفت فارابی»، اسلام و علوم اجتماعی، دوفصلنامة علمی- تخصصی، سال پنجم، شمارة دهم، صص 118-99.
  9. حسن‌زادة آملی، حسن (1365)، نصوص‌الحکم بر فصوص‌الحکم، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
  10. داودی، علی‌مراد (1387)، عقل در حکمت مشاء از ارسطو تا ابن‌سینا، تهران: انتشارات حکمت.
  11. عباس‌زاده، مهدی (1394)، «تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت در فلسفة اشراق»، ذهن، فصلنامة علمی پژوهشی معرفت‌شناسی و حوزه‌های مرتبط، سال شانزدهم، شمارة 62، صص 128-101.
  12. عفیفی، زینب (1430ق)، الفلسفۀ الطبیعیۀ و الإلهیۀ عند الفارابی، القاهرۀ: المکتبۀ الثقافۀ الدینیۀ.
  13. غیاثوند، مهدی و طالب‌زاده، سیدحمید (1393)، «دانش، ارزش و دانش ارزش‌بار»، معرفت فلسفی، نشریة علمی پژوهشی در زمینة علوم فلسفی، سال دوازدهم، شمارة دوم، صص 159-145.