خوانشی بر مقایسۀ نسبت واحد و کثیر با تکیه بر مفهوم واحد و احد در نظام فکری افلوطین و علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفۀ تطبیقی دانشگاه علامه طباطبایی

2 استاد فلسفۀ دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

واحد و کثیر دو مفهوم مهم و اساسی در تفکر الهیاتی به‌شمار می‌آیند که  تبیین ارتباط و نسبت میان آنها همواره یکی از دغدغه‌های اساسی متفکران این حوزه بوده است و هر متفکری مبتنی بر نظام فکری خویش به آن پرداخته است. افلوطین به عنوان یک متفکر الهیاتی متأثر از نظام فکری افلاطون مفهوم واحد را به عنوان مفهومی مافوق وجود، توصیف‌ناپذیر، درک‌ناشدنی، بسیط و وحدت محض طرح می‌کند که به‌واسطۀ کمال و تعالی مافوق خویش به نحو ضروری از طریق فیضان، آفرینش را ایجاد نموده است. وی این‌گونه، تلاش داشته در عین حفظ استقلال واحد، نسبت کثرات به آن را نیز توجیه کند. علامه طباطبایی که نه تنها با تکیه بر نظام فکری متعالیه، بلکه به‌واسطۀ بینش عمیقی که در نتیجۀ سال‌ها هم‌نشینی با قرآن به آن دست یافته است، با طرح مفهوم احد به عنوان اصلی‌ترین مفهوم در نظام توحیدی، وحدت خداوند را  وحدت حقه می‌داند. ایشان البته با طرح مفهوم تجلی و ظهور، نسبت احد با کثرات را نیز تبیین نموده است. نگارندگان جستار پیش‌رو می‌کوشند در عین بررسی اوصاف و ویژگی‌های احد و دلایل اثبات آن در نظام فکری افلوطین و علامه طباطبایی، چگونگی حل مسألۀ ربط واحد و کثیر با توجه به احد و اوصاف احد نزد این دو متفکر را مقایسه و تطبیق نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Perusal on the Comparison between Wāḥid (Unitary) and Kathīr (Multiple) with Reliance on the Concept of the One and Unique in the Thought System of Plotinus and ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī

نویسندگان [English]

  • Reyhane Moradipoor 1
  • hossein kalbasi ashtari 2
1 PhD student in Comparative Philosophy,Allame Tabataba'i University
2 Professor of Philosophy at Allameh Tabataba’i University
چکیده [English]

Wāḥid) and kathīr are two important and basic concepts in theological thinking that elucidating the relationship between them has always been one of the main concerns of the thinkers in this field and any thinker, based on his own system of thought, has set its explanation and elucidation as his own concern. As a theological thinker influenced by Plato's system of thought, Plotinus proposes the concept of wāḥid as one of the supernatural, indescribable, incomprehensible, simple, and pure unity, which has necessarily created creation by its superior's perfection and transcendence through emanation (fayaḍān). He has attempted in such a way as to justify the relation of wāḥid to kathīrs, while maintaining the independence of the wāḥid. ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī, who not only by relying on the transcendent system of thought but also through the deep insight that he has achieved as a result of years of association with the Qur'an, considers the Unity of God as the true Unity by proposing the concept of wāḥid as the main concept in the monotheistic system. Of course, by bringing up the concept of manifestation and epiphany, he has also explained the relation of aḥad (unique) with kathīrs. The authors of the present article try to compare the solution of the problem of wāḥid and kathīr relation with respect to aḥad and the attributes of aḥad according to ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī and Plotinus, while examining the characteristics of aḥad and the reasons for proving it in the intellectual system of these two thinkers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Plotinus
  • Allameh Tabataba'i
  • one
  • simple
  • plurality
  1. قرآن کریم.
  2. آرمسترانگ‌، ای‌.‌اچ (‌1384‌)، «واحد و عقل در نظام فلسفی افلوطین‌»، ترجمۀ سعید رحیمیان‌، مجموعه مقالات پیرامون فلسفۀ غرب‌، قم‌: بوستان کتاب.
  3. بدوی‌، عبدالرحمان‌ (1984)، موسوعة الفلسفه‌، بیروت‌: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
  4. بریه‌، امیل (‌1374‌)، تاریخ فلسفه‌، ترجمۀ علی مراد داوری‌، تهران‌: مرکز نشر دانشگاهی.
  5. تبرایی‌، مهناز‌ (‌1399‌)، «بررسی آثار پروکلس بر مفهوم‌سازی فارابی و ابن‌سینا از واجب‌الوجود»، فلسفۀ دین ، دورۀ 17، شمارۀ 2‌.
  6. تبرائی‌، مهناز (‌1396‌)، «نسبت مفهوم واجب‌الوجود فارابی با احد افلوطین»، فلسفۀ دین، دورۀ 14‌، شمارۀ 3‌.
  7. جوادی آملی‌، عبدالله (‌1387‌)‌، عین نضاح تحریر تمهید القواعد‌، قم‌: مرکز نشر اسراء.
  8. حنا الفاخوری‌، خلیل الجر‌ (‌1358‌)، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی‌، ترجمۀ عبدالحمید آیتی‌، تهران:  کتاب زمان.
  9. رحیمیان، سعید،  (1374)، مجموعه مقالات پیرامون فلسفۀ غرب، چاپ اول، قم : بوستان کتاب‌.
  10. ژیلسون، اتین (‌1388)، خدا و فلسفه، ترجمۀ شهرام پازوکی‌، تهران: حقیقت.
  11. طباطبایی، سید محمد حسین، (1388)، بررسی های اسلامی، به کوشش سید هادی خسرو شاهی، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.
  12. __________ ،  (1395)، رسائل توحیدی، ترجمه و تحقیق دکتر علی شیروانی، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.
  13. __________ ، (1416)، بدایه الحکمه، چاپ چهاردهم، مؤسسه النشر الاسلامی.
  14. __________ ، [بی‌تا؛الف]، اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد پنجم، تهران: انتشارات صدرا
  15. __________ ، [بی‌تا؛ب]، نهایةالحکمه ، قم : مؤسسة نشر اسلامی‌.
  16. __________ ، [بی‌تا؛ج]، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی‌، جلد 20،29،18،15،12،8،2، قم :دفتر انتشارات اسلامی .
  17.  __________ ، (1419)، الرسائل توحیدیه، بیروت‌: مؤسسۀ النعمان.
  18. __________ ، (‌1386)، شیعه در اسلام‌، به‌کوشش سید هادی خسرو شاهی‌، قم‌: انتشارات بوستان کتاب.
  19. فروغی‌، محمد‌علی (1361‌)، سیر حکمت در اروپا‌، تهران‌: انتشارات صفی علیشاه.
  20. 20. فلوطین (‌1380‌)، دورۀ آثار فلوطین‌، ترجمۀ محمد حسن لطفی‌، تهران‌: خوارزمی.
  21. کاپلستون ، فردریک (1380‌)،  تاریخ فلسفۀیونان و روم، سید جلال‌الدین مجتبوی‌، جلد 1‌، تهران‌: انتشارات سروش.
  22. 22. مجتهدی‌، کریم (‌1394‌)‌، افلاطونیان متأخر از ادریس تا ویکتور کوزن، تهران‌: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  23. 23. وال‌، ژان (‌1370‌)‌، بحث در مابعد‌الطبیعه، ترجمۀ یحیی مهدوی‌، تهران: انتشارات خوارزمی.
  24. 24.  یاسپرس،‌ کارل (‌1363‌)، فلوطین، ترجمۀ محمد حسن لطفی‌، تهران‌، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.