نقد قاعده الواحد با تکیه بر آراء ابن سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید مطهری تهران

2 دانشکده الهیات دانشگاه تهران

چکیده

قاعدۀ الواحد یکی از قواعدی است که از دیرباز موردتوجه فلاسفه بوده به نحوی که می‌توان اشاراتی از مفادّ این قاعده را در آثار فلوطین یافت، ولی به نظر می‌رسد ابن‌سینا نخستین فردی است که در صدد اثبات منطقی قاعدۀ الواحد برآمده است. اگرچه به نظر می‌رسد، نظریات او در آثار مختلفش برای توجیه صدور کثرت از وحدت، دچار اختلافاتی است، در مجموع وی را می‌توان جزء مدافعین این قاعده با مفادّی که مورد‌نظر فلاسفه است، برشمرد. هدف نگارندگان جستار پیش‌رو آن است که با مراجعه به آثار ابن‌سینا، ضمن استخراج موارد اختلاف در بیان او دربارۀ صدور کثیر از واحد، به نقد ادله‌ای که در تأیید قاعده الواحد اقامه نموده، بپردازیم. هرچند تا به حال نقدهایی بر آراء ابن‌سینا (دربارۀ این موضوع) نگاشته شده و عده‌ای نیز درصدد پاسخ برآمده‌اند، ما در این مقاله با تحلیل و بررسی خودِ کلام ابن‌سینا به مواردی دست یافته‌ایم که بیشتر آنها جزء موارد مطرح شده از جانب ناقدان نبوده و ازاین‌رو تحلیلی جدید به حساب می‌آید. از جمله می‌توان گفت اولاً اثبات قاعدۀ الواحد به لحاظ منطقی موجبِ دور است و ثانیاً دیگر مبانی پذیرفته شده از جانب ابن‌سینا، نشان می‌دهد صدور کثیر از واحد بسیط امکان‌پذیر است و موجب ترکّب در ذات، نخواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of the Principle of the One (Al-Wāḥid) with Reliance on Avicenna's Opinions

نویسندگان [English]

  • alireza azadegan 1
  • mahdi azimi 2
1
2 University of tehran
چکیده [English]

The principle of al-wāḥid is one of the principles that has long been of interest to philosophers so that some references to the contents of this principle can be found in the works of Plotinus, but Ibn Sina seems to be the first person to have tried to logically prove the principle of al-wāḥid. Although his theories seem to differ in his various works to justify the issuance of plurality from unity, he can generally be considered as one of the defenders of this principle with the contents intended by philosophers. The authors of the present article intend to refer to Avicenna’s works, and while extracting the differences in his statement about the issuance of plural from one, to critique the arguments he has presented in support of the principle of al-wāḥid. Although some criticisms have been written about Avicenna’s opinions (on this subject) and some people have sought to answer, we have, in this article, by analyzing Avicenna’s own words, reached some instances, most of which are not brought up by the critics and are therefore considered as a new analysis. For example, it can be said that, firstly, proving the principle of al-wāḥid logically causes a vicious circle, and secondly, other principles accepted by Avicenna show that the issuance of plural from the simple one is possible and will not lead to insertion (tarakkub) in essence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • principle of oneness
  • issuance
  • unity
  • multiplicity
  1. آشتیانی، میرزا مهدی (1388)، اساس التوحید، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.
  2. ابن‌حزم الاندلسى‏، أبو محمدعلی(۱۹۸۰ م)، رسائل ابن‌حزم الاندلسى،بیروت: المؤسسة‌العربیة ‏.
  3. ابن‌سینا، ابوعلی حسین‌بن عبدالله (۱۴۰۰ ه ق)، رسائل ابن‌سینا، تفسیر سورة التوحید، قم: انتشارات بیدار.
  4. ________، (۱۳۷۱)، المباحثات‏، چاپ اول، قم: انتشارات بیدار ‏.
  5. ________، (۱۴۰۴؛الف)، الشفاء (الطبیعیات)‏، ۳ جلد، قم: مکتبة آیة الله المرعشى.
  6. ________، (۱۴۰۴؛ب)، الشفاء (الالهیات)‏، قم: مکتبة آیة الله المرعشى.
  7. ________، (۱۴۰۴؛ج)، التعلیقات، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى‏‏‏.
  8. ________، (۱۳۸۳)، پنج رساله، چاپ دوم، همدان:دانشگاه بو على‌سینا ‏‏.
  9. ________، (۱۳۷۹)، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  10. ابن‌رشد، محمد بن‌احمد(2005 م)، تهافت‌التهافت، چاپ اول، بیروت: المکتبه العصریه.
  11. ابن‌عربى‏‏‏‏‏‏‏‏، محى‌الدین(1970م)، الفتوحات المکیة، ۴ جلد، چاپ اول، بیروت: دار الصادر.
  12. جعفری، محمدتقی(1357)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، 27 جلد. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  13. حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف (1433)، کشف‌المراد فی شرح تجرید‌الاعتقاد، تصحیح حسن‌زادۀ آملی، چاپ چهاردهم، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  14. دوانى‏‏‏‏‏، جلال‌الدین محمد(۱۴۱۱)، ثلاث رسائل (و بذیله رسالة هیاکل النور)، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
  15. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی(۱۳۷۳)، حکمة‌الاشراق‏‏‏، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  16. ________، (۱۳۷۵)،مجموعه مصنفات شیخ اشراق‏‏، ۴ جلد، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏‏.
  17. شهرزورى‏‏‏‏، شمس‌الدین محمد (۱۳۸۳)، رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة، ۳ جلد، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران ‏‏.
  18. صدرالمتألهین‏‏‏‏‏‏، صدرالدین محمد (۱۳۵۴)، المبدأ و المعاد‏‏‏‏، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
  19. ________، (۱۳۶۰‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏) اسرار الآیات‏‏‏‏، تهران: انجمن حکمت و فلسفه‏.
  20. ________، (۱۳۶۰)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة ‏‏‏،چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  21. ________، (۱۳۶۳)، مفاتیح الغیب، چاپ اول، تهران: موسسه تحقیقات فرهنگى.
  22. ________، (۱۳۶۳‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏)، المشاعر‏‏‏‏، چاپ دوم، تهران: کتابخانۀ طهورى‏‏‏‏‏‏.
  23. ________، (۱۹۸۱ م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، ‏‏۹ جلد، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏.
  24. طوسى‏‏‏، ابو جعفر محمد‌بن حسن (۱۳۸۳)، اجوبة المسائل النصیریة (۲۰ رساله)‏‏‏، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانى.
  25. طوسى‏‏‏، ابوجعفر محمد‌بن حسن(۱۴۰۵)، مصارع المصارع‏‏، چاپ اول، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشى.
  26. ________، (۱۳۷۵)، شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏‏‏‏‏، ۳ جلد، چاپ اول، قم: نشر البلاغة.
  27. عامرى، ابوالحسن محمد بن یوسف (۱۳۷۵)، رسائل ابو الحسن عامرى، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
  28. غزالى‏‏‏‏‏‏‏، ابو حامد محمد (۱۳۸۲)، تهافت الفلاسفة ‏‏‏، چاپ اول، تهران: شمس تبریزى.
  29. فخر الدین الرازى ‏‏‏‏‏‏‏، ابوعبدالله محمد (۱۳۷۳)، شرح عیون الحکمة ‏‏‏‏، ۳ جلد، تهران: موسسة‌الصادق7.
  30. ________، (1404)،شرح الفخر الرازى على الاشارات، 2جلد، قم: مکتبة آیة الله المرعشى ‏‏‏‏‏‏‏‏.
  31. ________، (۱۴۱۱)، المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات‏‏‏‏، ۲ جلد، چاپ دوم، قم: انتشارات بیدار.‏‏‏‏‏‏‏
  32. فلوطین (۱۴۱۳)، اثولوجیا، چاپ اول، قم: انتشارات بیدار.
  33. مصباح، محمدتقی (۱۳۶۶)، آموزش فلسفه، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
  34. میرداماد، میر برهان‌الدین محمدباقر (۱۳۸۰)، جذوات و مواقیت‏، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
  35. ________، (۱۳۶۷)، القبسات‏‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.