روش‌شناسی و کارآمدی الهیات توماس آکوئیناس و کلام خواجه‌نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ادیان ابراهیمی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

2 استادیار گروه شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

3 دکتری مطالعات تطبیقی ادیان، گرایش الاهیات مسیحی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

استفاده از روش فلسفی و کارآمدی آن در کلام و الهیات همواره میان متکلمان مسلمان و مسیحی محل بحث‌ونظر بوده است. توماس آکویناس و خواجه طوسی، متکلمان هم‌عصری هستند که با اثرپذیری از فلسفۀ ابن‌سینا و با کاربرد برهان در تبیین و دفاعیات کلامی دین، مشرب و روشی مشابه یافته‌اند که می‌توان آن ‌را کلام عقلی ـ نقلی نامید. این پژوهش تطبیقی به روش‌شناسیِ تعلیمی آن‌ها اشاره می‌کند. توماس آکویناس با قائل‌شدن به دو نظام معرفتی مبتنی بر وحی و عقل، دو نوع الهیات به نام الهیات وحیانی و الهیات طبیعی را مطرح کرد. وی در کتاب جامع الهیاتِ برخلاف کتب پیشینیانش که تنها جنبۀ رهبانی و درون‌متنی داشتند، افزون بر استناد به متون مقدس و آثار آبای کلیسا به تحلیل فلسفی در مباحث الهیاتی همت گماشت. خواجه طوسی نیز در کتاب تجرید الإعتقاد به تلفیق روش عقلی و ‌نقلی پرداخت. این‌جستار، ضمن اشاره به روش کلامی پیش از این دو متفکر، با نگاهی ‌توصیفی تحلیلی، وجوه اشتراک و افتراق روشیِ توماس و خواجه را بیان می کند. اتخاذ روش اعتدالی از وجوه اشتراک آنان است. آکویناس در میانۀ رأی تفریطی تِرتولیان و دیدگاه افراطیِ ابن‌رشدیان لاتینی قرار دارد و خواجه نیز با عبور از نص‌گرایانی چون شیخ صدوق، از آسیب‌های افراطی برخی معتزله و برداشت‌های غلوآمیزی چون فرقۀ شیخیه به‌دور است. نتیجۀ روش اعتدالی هردو، استفادۀ حداکثری از برهآن‌های عقلی و عبور از «نص‌بسندی» به «نص‌پسندی» است. روش دانش کلام اساساً انحصاری نیست، اما نویسنده از رهگذر این مقایسه و توجه به ملاک تشابهات روشی، بر آن است که روش اعتدالی آن‌دو، کارآیی و سودمندی و پاسخ‌گویی بیشتری نسبت به روش‌های نص‌گرا دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Methodology and Efficiency of Theology of Thomas Aquinas and the Theology of Khāja Naṣīruddīn Ṭūsī

نویسندگان [English]

  • ahmad meftah 1
  • mohammad ghafoori nezhad 2
  • mahdi qasemi 3
1 Head of the Faculty of Religions
2 Head of the Department of Shiology, University of Religions and Denominations
3 researcher
چکیده [English]

The use of the philosophical method and its effectiveness in theology has always been the subject of debate among Muslim and Christian theologians. Thomas Aquinas and Khājah Ṭūsī are contemporary theologians who, influenced by Avicenna’s philosophy, have found a similar doctrine and method by using proof in the explanation and theological defenses of religion, which can be called rational-narrative theology. This comparative research refers to their didactic methodology. Thomas Aquinas, believing in two knowledge systems based on revelation and reason, proposed two types of theology called revealed theology and natural theology. In his Summa Theologica, unlike the books of his predecessors, which only had a monastic and intra-textual aspect, in addition to referring to the Holy Texts and the works of the Church Fathers, he devoted himself to philosophical analysis in theological topics. Khājah Ṭūsī also discussed the integration of intellectual and narrative methods in his book Tajrīd al-I‘tiqād. This essay, while referring to the theological method of these two thinkers, with a descriptive-analytical view, shows the similarities and differences in the method of Thomas and Khājah. Adopting a moderate method is one of their common features. Aquinas is somewhere in between the Tertullian’s negligent opinion and that of the extremist Latin advocates of Averroes; and Khājah, by passing beyond such textualists as Shaykh Ṣadūq, is far away from the extreme harms of some Mu’tazila and exaggerated impressions of the like of Shaykhiyya sect. The result of the moderate method of both is the maximum use of rational arguments and passing through “sufficing texts” to “favoring texts”. The method of theology knowledge is basically not exclusive; but the author, through this comparison and paying attention to the criteria of method similarities, believes that the moderate method of the two of them is more efficient, useful and responsive than the textualist methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thomas Aquinas
  • Khājah Naṣīr Ṭūsī
  • rational-narrative method
  • rationalism
  • moderate theology
  • Summa Theologica
  • Tajrīd al-I‘tiqād

مراجع

  1. قرآن‌کریم (ترجمه براساس تفسیر المیزان، دفتر نشر معارف).
  2. کتاب مقدس (2005)، چاپ ‌چهارم، تهران: انتشارات ایلام.
  3. احسائی، احمد (1356)، شرح الزیارۀ الجامعه الکبیره، کرمان: چاپ سعادت.
  4. ______، (1356)، مجموعه الرسائل، کرمان: چاپ سعادت.
  5. ایلخانی، محمد (1381)، «دین و فلسفه در غرب مسیحی»، هفت ‌آسمان، سال چهارم، ش15، ص89-136.
  6. ______، (1389)، تاریخ فلسفه در قرون وسطا و رنسانس، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.
  7. براون، کالین (1393)، فلسفه و ایمان مسیحی، ترجمۀ طاطه‌وس میکائیلیان، تهران: علمی و فرهنگی.
  8. پازوکی، شهرام (1390)، «مسیحیت فلسفی»، روزنامۀ شرق، ش1284، یکشنبه 12 تیر 1390.
  9. جی.بورک، ورنون (1378)، دائرۀ‌المعارف فلسفه (ویراسته پل‌ ادواردز‌)، مدخل «اندیشه و آثار توماس آکویناس»، ترجمۀ سیدحسن اسلامی، کیهان اندیشه، ش84 ، ص16-37.
  10. حسینی‌زاده ‌خضرآباد، سیدعلی (1396)، تطورات کلام امامیه در مدرسه بغداد، قم: دارالحدیث.
  11. حسینی‌‌طباطبایی‌، مصطفی (1379)، ماجرای‌ باب و بهاء، ت‍ه‍ران: روزن‍ه.
  12. حلی، جمال‌الدین حسن‌بن یوسف (١٤١٧ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زادۀ ‌آملی، قم: مؤسسه‌ النشر الإسلامی.
  13. ______، (1413ق)، کشفُ‌المراد فی شرح تجریدُ‌الاعتقاد، مع حواشی آیت‌الله سید ابراهیم موسوی‌زنجانی، الطبعۀ الثانیه، قم: نشر شکوری.
  14. سبحانی، محمدتقی (1388)، «شهیدین در کشاکش دو جریان کلامی مدرسه حلّه»، نقدونظر، سال چهاردهم، ش‌4، زمستان 1388، (ص183-213).
  15. سعیدی‌مهر، محمد (1385)، مجموعه مقالات بررسی متون و منابع حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان (اسماء)، «معیارهای ارزیابی و گزینش متون درسی کلامی، مطالعه موردی: کتاب تجریدالاعتقاد و الالهیات»، جلد 3، چاپ ‌اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  16. مسعودی، جهانگیر؛ استادی، هوشنگ (1389)، «تأثیرات عقل فلسفی بر کلام شیعه»، شیعه‌شناسی، شمارۀ 29، ص33-؟.
  17. مشکور، محمدجواد (1384)، فرهنگ فرق اسلامی، چاپ چهارم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
  18. مظفر، محمدرضا (1394)، المنطق، قم: دار العلم.
  19. مک‌گراث، آلیستر، (1387)، مقدمه‌ای بر تفکر نهضت اصلاح دینی، ترجمۀ بهروز حدادی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
  20. مک‌درموت، مارتین (1363)، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمۀ احمد آرام، چاپ ‌دوم، تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
  21. یوسفیان، حسن و شریفی، احمدحسین (1386)، عقل و وحی، چاپ ‌‌اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  22. Aquinas, ST Thomas (2006), Summa Theologica, New York: Cambridge University Press.
  23. Aquins, Thomas (1924), The Summa contra gentiles, translated by the English Dominican Fathers from the latest leonine edition first book, London.
  24. Aquins, Thomas (1977), The Summa Theologia, Translatedy Father of the English Dominican Province, Chicago: The University of Chicago press.
  25. Gracia, Jorge JE, and Timothy B. Noone, eds (2002), A companion to Philosophy in the Middle ages, Blackwell.
  26. Ker, Fergus (2009), Thomas Aquinas, A very short Introduction, Oxford: university Press.
  27. Knut Tranoy (1964), Aquinas in A critical History of Western Philosophy, D.J.Oconnor (ed) , New York.
  28. Melloneh, S. H (2003), "Scholasticisem", Encyclopedia of Religion and Ethics, published by T&T Clark in Edinburgh, and Charles Scribner's Sons in the United States.
  29. Patte, Daniel (2010), The Cambridge Dictionary of Christianity, Ed. Daniel Patte, New York: Cambridge University Press.
  30. Timothy L. Smith (2003), Thomas Aquinas' Trinitarian Theology (A Study in Theological Method), The Catholic University of America Press Washington, D.C.
  31. Weishwipl, James A (2003), "Scholastic Method", New Catholic Encyclopedia, vol. 12, New York.
  32. Weishwipl, James A (1983), Friar Thomas d’Aquino: His Life, Thought and Work, Second edition, Oxford: Blackwell

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار