شمول گرایی منطقی به مثابه روش عقلانیت نوین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در مواجهه با تنوع نظام‌های منطق سه نظریه معرفی شده است؛ انحصارگرایی، کثرت‌گرایی و ابزارگرایی. انحصارگرایان تنها یک نظام منطق را صحیح می‌دانند، کثرت‌گرایان همۀ نظام‌های منطق را صحیح می‌دانند و ابزارگرایان هیچ نظام منطق را صحیح نمی‌دانند. (صحت منطق برای‌شان موضوعیت ندارد) نظریه‌ای که در این جستار معرفی می‌شود شمول‌گرایی است. شمول‌گرایی نه انحصارگرایی است؛ چون بیش از یک نظام منطق را صحیح می‌داند و نه کثرت‌گرایی است؛ چون همۀ نظام‌های منطق را صحیح نمی‌داند و نه ابزارگرایی است؛ چون صحیح و ناصحیح بودن نظام منطق برایش موضوعیت دارد. ابن‌سینا نیز با تنوع در دانش منطق روبرو بوده است: منطق ارسطویی و منطق رواقی-مگاری. او در این مواجهه انحصارگرا نبوده است؛ زیرا اگر چنین بود یکی را انتخاب می‌کرد و دیگری را وامی‌نهاد. وی کثرت‌گرا هم نبوده است؛ زیرا اگر چنین بود هر دو را بدون دخل و تصرف و بی‌کم‌و‌کاست بر می‌گرفت. ابن سینا ابزارگرا نیز نبوده است؛ زیرا صحت نظام منطق برای او موضوعیت داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Logical Inclusiveness as a Method of Modern Rationality

نویسنده [English]

  • Majid Zahiri
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده [English]

Encountering the variety of logic systems, three theories have been introduced; exclusivism, pluralism and instrumentalism. Exclusivists consider only one system of logic to be correct. Pluralists consider all systems of logic to be correct. Instrumentalists do not consider any system of logic to be correct (correctness of logic is irrelevant for them). The theory introduced in this essay is inclusivism. Inclusivism is neither exclusivism, because it does not consider more than one system of logic to be correct, nor it is pluralism because it does not consider all systems of logic to be correct, and nor is it instrumentalism, because the correctness and incorrectness of the logic system is irrelevant for it. Avicenna also faced diversity in the knowledge of logic; Aristotelian logic and Stoic-Megarian logic. He has not been exclusivist in this encounter, because if that was the case, he would choose one and give up the other. He was not a pluralist, because if that was the case, he would have taken both of them without any unwarranted change and all in one piece. Avicenna was not an instrumentalist either, because the correctness of the logic system was relevant for him.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "exclusivism"
  • "pluralism"
  • "instrumentalism"
  • "inclusivism"
  • "realism"
  • "psychologism"
  • "contractualism"
  1. ارسطو (1379)، متافیزیک، ترجمۀ شرف الدین خراسانی، چاپ دوم، تهران: حکمت.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1378)، فطرت در قرآن، قم: اسراء.
  3. فلاحی، اسد الله ‌(1385‌)، تکثر گرایی در منطق، نامۀ مفید، ش 53، ص 91-110.
  4. کالیوان، مارک ‌(1387‌)، «براهین اجتناب ناپذیری در فلسفه ریاضیات ‌(آنچه به کار علم می‌آید، موجود است‌)»، ترجمۀ حسین شقاقی، اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، ش 12، ص 32-35.
  5. کمالی، سید مجید ‌(1385‌)، «جمال جلوۀ چیزها»، اندیشۀ همشهری، 18/9/1385.
  6. کیاشمشکی، ابوالفضل ‌(1383‌)، امکان و حدود متافیزیک ‌(ابن سینا، کانت و ملاصدرا‌)، سروش اندیشه، ش 12 و 13، ص‌15-36
  7. مصاحب، غلامحسین (1381)، دایرة‌المعارف فارسی، ج 2، بخش دوم، تهران: امیرکبیر.
  8. مظفر، محمدرضا ‌(1380‌)، المنطق، ترجمه و شرح علی شیروانی، ج 1، تهران: بی‌نا.
  9. مقدم حیدری، غلامحسین ‌(1386‌)، «بررسی مبادی مابعدالطبیعی مکتب شهودگرایی ریاضی براور»، نامۀ مفید، ش 59، ص33-52.
  10. نیک سیرت، عبدالله (1386)، «گفتاری در باب لوگوس»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، سال نهم، ش 2، ص
  11. هادوی تهرانی، مهدی ‌(1369‌)، گنجینۀ خرد، ج 1، تهران: الزهرا.
  12. هاک، سوزان ‌(1382‌)، فلسفۀ منطق، ترجمۀ سید محمد علی حجتی، قم: طه.
  13. یوسف ثانی، سید محمود ‌(1383‌)، «تعریف و غایت دانش منطق نزد منطق‌دانان مسلمان»، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، ش 3، ص111-125.
  14. Edwards, Paul (Editor), (1967), the Encyclopedia of Philosophy, Vol3-4, Newyork, Macmillan.
  15. Craig, Edward (Editor), (2000), Routledge Encyclopedia of Philosophy, Vol6, New York and London.
  16. Merriam, Webster’s (1990), Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, the Easton Press.