تحلیل فلسفی رابطۀ میان قانون‌مداری و پیشرفت جامعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه قم

چکیده

یکی از عرصه­های مهمی که فلسفه می­تواند نقش کابردی مفید و مؤثری داشته باشد، عرصۀ جامعه­شناسی است. با همین هدف، نوشتار پیش‌رو با تحلیل فلسفی منطقی و با استشهاد به برخی از آیات قرآنی، به این پرسش است می‌گوید که میان پیشرفت یک جامعه و قانون­مداری مردم آن جامعه چه رابطه­ای وجود دارد؟ در این راستا، نویسنده نخست سریان قوانین تکوینی عقلی در کل عالم را تحلیل و تبیین می‌نماید و در پی آن اثبات می­کند در جامعه نیز -اعم از اینکه «جامعه» را دارای وجود واقعی یا وجود اعتباری بدانیم- قوانین تکوینی عقلی حاکمیت دارد. طرح مسئلۀ حاکمیت قوانین تکوینی در جامعه، از نظر منطقی به بررسی دیدگاه­های مختلف و نقض و ابرام­های ارائه شده دربارۀ نوع ترکیب جامعه و اعتباری یا واقعی بودن وجود آن مسبوق است که بخشی از نوشتار پیش‌رو را به خود اختصاص داده است. مدعای اصلی پژوهش حاضر این است که اولاً یکی از قوانین تکوینی عقلی حاکم بر جامعه این است که «تشکیل و استمرار جامعه بدون قوانین قراردادی محال عقلی است»؛ ثانیاً و بر اساس همین قانون تکوینی عقلی، می‌توان یکی دیگر از قوانین تکوینی عقلی حاکم بر جامعه را به این مضمون کشف کرد: «پیشرفت یک جامعه بدون قانون­مداری مردم آن جامعه، محال عقلی است». نویسنده در این نوشتار با روش تحلیلی-توصیفی و گردآوری محتویات کتابخانه­ای، در پی اثبات این دو گزاره است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ratio-Philosophical Analysis of the Relationship between the Rule of Law and the Progress of Society

نویسنده [English]

  • mohsen izadi
faculty of theology. Qom university
چکیده [English]

One of the important fields in which philosophy can play a useful and effective role is sociology. With this objective and with logico-philosophical analysis and attesting to some Qur'anic verses, the present article is intended to answer the question: "What relationship is there between the progress of a society and the people's observance of the rule of law in that society?" In this regard, first we will analyze and explain the permeation of ratio-creational laws in the entire universe and after that we will prove that in the society – regardless of whether we consider "society" as having a real or a nominal existence – the ratio-creational laws prevail. Proposing the issue of prevalence of the creational laws in the society is logically contingent upon the examination of the different views and the refutations and confirmations presented about the type of composition of the society and its existence as being nominal or real, which is a part of the present article. The main claim of the current research is that: firstly, one of the ratio-creational laws governing the society is: "The formation and continuation of the society without contractual laws is rationally impossible". Secondly, and based on this very ratio-creational law, one can discover another ratio-creational law that governs the society. This law is: "The progress of a society without observing the rule of law by the people of that society is rationally impossible." This article is intended to prove these two propositions with a descriptive-analytical method and the collection of library contents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ratio-philosophical analysis
  • creational law
  • conventional law
  • the rule of law
  • progress of society
  1. قرآن کریم[بی‌تا]، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  2. علی‌بن ابی طالب (1381)، نهج البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم: انتشارات میراث ماندگار.
  3. آرون، ریموند (1364)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
  4. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1372)، قواعد کلی فلسفه اسلامی، ج 2، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
  5. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1352)، مقدمۀ ابن‌خلدون، ج 1، ترجمۀ محمد پروین گنابادی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  6. ابن سینا، حسین بن علی (1377ق)، الاشارات و التنبیهات، الجزء الاول، تهران: مطبعة الحیدری.
  7. ابن سینا، حسین بن علی (1379ق)، الاشارات و التنبیهات، الجزء الثالث، تهران: مطبعه الحیدری.
  8. ابن سینا، حسین بن علی (1388)، الهیات از کتاب شفاء، ترجمۀ ابراهیم دادجو، تهران، بی‌نا.
  9. پولارد، سیدنی (1354)، اندیشۀ ترقی تاریخ و جامعه، ترجمۀ حسین اسدپور پیرانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  10. جلالی مقدم، مسعود (1379)، درآمدی به جامعه‌شناسی دین، تهران: نشرمرکز.
  11. جوادی آملی، عبدالله (1399)، جامعه در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن)، تحقیق و تنظیم مصطفی خلیلی، قم: نشر اسراء.
  12. جوادی آملی، عبدالله (1372)، شریعت در آینۀ معرفت، بی­جا، مرکز نشر فرهنگی رجاء
  13. دورکیم، امیل (1360)، فلسفه و جامعه‌شناسی، ترجمۀ فرحناز خمسه­ای، تهران: مرکز مطالعۀ فرهنگ‌ها.
  14. دورکیم، امیل (1355)، قواعد روش جامعه‌شناسی، ترجمۀ علی محمد کاردان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  15. زرین‌کوب، عبدالحسین (1362)، تاریخ در ترازو، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  16. سبزواری، ملاهادی (1369)، شرح غررالفرائد (شرح منظومۀ حکمت)، به اهتمام مهدی محقق و توشیهیکو ایزتوتسو، تهران: دانشگاه تهران.
  17. شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1981)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 9، بیروت: احیاء التراث العربی.
  18. شیرازی، محمدبن ابراهیم (ملاصدرا)، (1381)، المبدأ والمعاد، تصحیح محمد ذبیحی و جعفر شانظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  19. صدر، محمد باقر (1396)، سنت­های تاریخ در قرآن، ترجمۀ سیدجمال الدین موسوی اصفهانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  20. صدری­فر، نبی­الله (1400)، «مقدمات و الزامات تمدن نوین اسلامی»، فصلنامه مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایران، دورۀ 9، ش 2، صص 67-47.
  21. طباطبایی، محمدحسین (1416ق)، نهایه الحکمه، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی‌، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  22. طباطبایی، محمدحسین [بی تا]، المیزان فی تفسیرالقرآن، ج 2؛ 4؛ 14؛ 16؛ 19، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  23. فارابی، ابونصر (1421ق)، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضادات‌ها، شرح دکترعلی بوملحم، بی­جا، دار و مکتبة الهلال.
  24. فارابی، ابونصر (1364)، احصاءالعلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  25. کاپلستون، فردریک (1362)، تاریخ فلسفه، ترجمۀ سیدجلال الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. مصباح یزدی، محمدتقی (1388)، انسان­شناسی در قرآن، قمۀ مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  27. مصباح یزدی، محمدتقی (1380)، جامعه و تاریخ در قرآن، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  28. مطهری، مرتضی (1378)، جامعه و تاریخ (مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی)، ج 5، تهران: انتشارات صدرا.
  29. مظفر، محمدرضا (1388ق)، المنطق، بی‌جا، بی‌نا.
  30. مکارم شیرازی، ناصر (1382)، تفسیرنمونه، تلخیص احمدعلی بابایی، ج 4، تهران: دارالکب الاسلامیة.
  31. نصر، حسین سید (1385)، قلب اسلام، ترجمۀ محمدصادق خرازی، تهران: انتشارات نی.
  32. نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد (1374)، اخلاق ناصری، تهران: نشر سخن.
  33. هانری، مازو (1346)، صلح و عدالت و نیروی هسته‌ای، ترجمۀ ناصر کاتوزیان، تهران: انتشارات نگین.
  34. همیلتون، ملکم (1381)، جامعه‌شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: نشر تبیان.
  35. یوسف زاده، حسن (1398)، «حیات معقول به‌مثابۀ پیشرفت»، فصلنامۀ مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایران، دورۀ 7، ش 14، ص 277-251.