تبیین گسترۀ علم امام با تکیه بر برهان حکمت بر اساس مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو علمی پیام نور تهران

چکیده

درک گسترۀ علم امام، نقشی مهم در شناخت امام و جایگاه والای‌شان دارد.محققین از راه‌های مختلف عقلی و نقلی، مسئلۀ علم امام را واکاویده‌اند، اما یکی از راه‌ها و براهینی که مورد غفلت قرار گرفته و می‌توان با استفاده از آن گسترۀ علم امام را بررسی نمود، تبیین آن بر اساس برهان حکمت است. براساس دیدگاه حکمای اسلامی در حکمت متعالیه، مراتب وجودی انسان در عالم هستی از مرتبۀ عقل هیولانی شروع شده و به مرتبۀ عقل مستفاد ختم می گردد؛ در این مرتبه نفس با اتصال به عقل فعال شبیه او بلکه با او یکی می‌گردد. صور جمیع موجودات به صورت انفعالی در عقل مستفاد موجود است؛ همچنان که در عقل فعال جمیع صور موجودات به صورت فعلی وجود دارد. از منظر حکمای الهی کمال نهایی انسان رسیدن به مقام عقل مستفاد است. بر این اساس، قابلیت رسیدن به این مقام و دستیابی به علمی که دربرگیرندۀ همۀ حقایق عالم به صورت گسترده و بی‌انتهاست برای انسان موجود است. از سوی دیگر، حکمت الهی اقتضاء می­کند که در عالم تکوین هیچ خلقتی، بیهوده و عبث نباشد؛ زیرا خلقت امر عبث، فعلی قبیح بوده و با حکمت خداوند مخالف است. ظرفیت تکوینی و بی‌انتهای علمی موجود در بشر اگر در هیچ فردی از افراد انسانی به فعلیت نرسد، مستلزم عبث است. پژوهش حاضر بعد از توضیح و تبیین مقدمات استدلال، نشان می‌دهد وجود چنین قابلیتی در انسان بیهوده نیست؛ زیرا دست‌کم در برخی انسان ها این قابلیت به فعلیت رسیده است. امام معصوم7 مصداق اتم کسانی است که به مقام عقل مستفاد رسیده و دارای علم گسترده و بی‌انتها می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Extent of Imam’s Knowledge Based on the Argument of Wisdom

چکیده [English]

Understanding the extent of Imam’s knowledge plays an important role in understanding Imam and his high status. One of the ways that has been neglected by researchers and can be used to pay attention to the extent of Imam’s knowledge is the quality and quantity of this knowledge with the use of rational rules. According to the viewpoints of Muslim sages, the levels of human existence in the universe start from the level of material intellect and end at the level of acquired intellect, in which the soul, by connecting to the active intellect, becomes similar to it, or rather, becomes one with it. In the acquired intellect, the forms of all beings exist passively; whereas, in the active intellect, all forms of beings exist actively. The final perfection of a human being is to reach the status of acquired intellect and he has the ability to have knowledge that includes all the truths of the world and has an infinite and unlimited extent. On the other hand, Divine wisdom requires that no creation, including this creative capacity in human existence, should be useless or nullified, because a nullified creation is indecent and against Divine wisdom. The present research, after explaining these preliminaries, shows that at least some human beings have reached such a status and have such knowledge. Then, in the process of identifying the examples of acquired wisdom, the viewpoints of some Islamic philosophers are used and the Infallible Ahl al-Bayt (A.S.), who enjoy the position of Wilāya, are introduced as the perfect example of such wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam’s knowledge
  • Divine wisdom
  • acquired intellect
  • active intellect
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‌البلاغه (نسخۀ صبحی صالح)، (1414ق)، چاپ اول، قم: نشر هجرت‏‏.
  3. ابن‌بابویه، محمد بن على ‏(صدوق) (1385)، علل الشرائع‏، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشى داورى‏‏.
  4. ابن‌سینا، به تحقیق سعید زاید، الشفاء (اللهیات) (1404ق)، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشى.
  5. ابن‌سینا (1375ش)، الاشارات و التنبیهات، چاپ اول، قم: نشر البلاغة.
  6. ابن‌سینا (2007م)، رسالة احوال النفس، پاریس: دار بیبلیون.
  7. ابن‌سینا (1400ق)، رسائل ابن‌سینا، قم: انتشارات بیدار.
  8. حسینی شاهرودی، سید مرتضی، « ذهن و تأثیرات بی واسطة آن از نظر ملاصدرا»، حکمت صدرایی، سال دوم،شمارۀ 1، ص 84-71.
  9. جمعی از نویسندگان (1381)‏، زیر نظر دکتر یزدی مطلق‏، امامت‌پژوهی‏، چاپ اول، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  10. جوادی آملی، عبدالله (1378)، فلسفه صدرا، چاپ اول، قم: اسراء.
  11. جوادی آملی، عبدالله (1383)، توحید در قرآن، چاپ اول، قم: انتشارات اسراء.
  12. جوادی آملی، عبدالله (1372)، تحریر تمهید القواعد، چاپ اول، قم: انتشارات الزهراء.
  13. خمینی، سید روح الله (بی‌تا)، ص‍ح‍ی‍ف‍ۀ‌ ام‍ام، ت‍ه‍ران‌‏: مؤس‍س‍ۀ‌ تنظیم و نشر آثار امام‌ خ‍م‍ی‍ن‍ی‌ (ره‌)‏‫‏.
  14. خبرگزاری تابناک، کد خبر: ۴۷۶۵۱۱، تاریخ انتشار: ۲۹ بهمن ۱۳۹۳.
  15. دیلمى، حسن بن‌محمد (1412ق)، إرشاد القلوب إلى الصواب (للدیلمی)، چاپ اول، ‏قم: نشر الشریف الرضی‏‏.
  16. راغب اصفهانى، حسین بن‌محمد (1412ق)، تحقیق: صفوان عدنان داودى، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، بیروت: دارالعلم.
  17. سبحانی جعفر (1413ق)، الالهیات ،چاپ چهارم، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
  18. سهرودی، شهاب الدین (شیخ الاشراق) (1375)، به تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سید حسین نصر و نجف‌قلى حبیبی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  19. سهرودی، شهاب الدین (شیخ الاشراق) (1373)، حکمة الاشراق، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  20. صدرالمتألهین، محمد بن‌ابراهیم (1383)، شرح أصول الکافی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  21. صدرالمتألهین، محمد بن‌ابراهیم (1360؛الف)، اسرار الآیات، چاپ اول، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ اسلامی.
  22. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1360؛ب)، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم، مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  23. صدرالمتألهین، محمد بن‌ابراهیم (1363؛الف)، مفاتیح الغیب، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  24. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1363؛ب)، به اهتمام هانرى کربن، المشاعر، چاپ دوم، تهران: کتابخانه طهورى.
  25. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1981م)، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
  26. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1354)، به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  27. طباطبایى، سید محمدحسین (1417)، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  28. علامه حلى‏ (1363)، به تحقیق محمد نجمی زنجانی‏، انوار الملکوت‏، چاپ دوم، قم: نشر الشریف الرضی.
  29. فارابى، ابونصر (1996م)، مقدمه و شرح از دکتر على بوملحم، کتاب السیاسة المدنیة، چاپ اول، بیروت: مکتبة الهلال.
  30. فارابى، ابونصر (1995م)، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، چاپ اول، بیروت: مکتبة الهلال.
  31. فیض کاشانى، ملامحسن (1415ق)، تحقیق: حسین اعلمى، تفسیر الصافى، چاپ دوم، تهران: انتشارات الصدر.
  32. فیض کاشانى، محمد محسن‏ (1406ق)، الوافی‏، چاپ اول، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على7.
  33. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق [بی‌تا]، اصول الکافی، بیروت: چاپ مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  34. مطهری، مرتضی [بی‌تا]، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
  35. ملاهادى سبزوارى (1372)، تحقیق دکتر نجف‌قلى حبیبى، شرح الأسماء الحسنى‏، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
  36. میر محمد باقر داماد (1367)، القبسات، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.