بررسی‌ و تبیین وجودی ‌و کارکردی ‌قوّه متخیله در فلسفۀ اسلامی‌

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان

2 گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان

چکیده

متخیله، قوّه‌ای ‌است که ترکیب و تفصیل در صور و معانی‌حسی، خیالی، وهمی‌و عقلی ‌را انجام می‌دهد. فلاسفۀ مسلمان در مورد این قوّه دو رویکرد متفاوت در پیش گرفته‌اند. برخی‌به تقلیل و حتی ‌انکار آن معتقدند و برخی ‌دیگر نیز وجود آن را پذیرفته‌اند. فلاسفۀ معتقد به وجود این قوۀ، بیشتر دو گونه کارکرد را به آن نسبت داده‌اند. کارکرد نخست، ترکیب و تفصیل صور و معانی ‌مختلف است که البته بررسی‌دلایل و شواهد موجود ما را به این نتیجه می‌رساند که کارکرد یادشده، فعل خود نفس و نه قوّه‌ای ‌از قوای ‌آن می‌باشد. کارکرد دوم نیز تبدیل مفاهیم کلی ‌وحی ‌به جزئیات و محسوسات و همچنین تمثل صور عقلی‌ وحیانی‌است. با این وجود، فلاسفۀ بزرگ مسلمان از جمله ابن‌سینا و ملاصدرا با تأکید بر کارکرد حس مشترک و خیال پیامبر9 در مشاهده و ادراک صور و معانی‌جزئی ‌و محسوس وحیانی، از این کارکرد قوّۀ متخیله چشم پوشیده‌اند؛ بر خلاف آنچه برخی‌ معاصرین دربارۀ فاعلیت نفس پیامبر9 در فرایند دریافت وحی ‌مطرح می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Existential and Functional Explanation and Elucidation of the Imaginal Faculty in Islamic philosophy

نویسندگان [English]

  • mohammad nejati 1
  • farugh tooli 2
1
2 Department of Education, Hormozgan University of Medical Sciences
چکیده [English]

Imagination is the faculty that performs the combination and elaboration of sensory, imaginary, illusory and intellectual forms and meanings. Muslim philosophers have taken two different approaches regarding this faculty. Some believe in reducing and even denying it, while others accept its existence. Philosophers who believe in the existence of this faculty have mainly attributed two types of functions to it. The first function is the combination and elaboration of different forms and meanings, which, of course, the examination of the available reasons and evidence leads us to the conclusion that the mentioned function is the action of soul (nafs) itself and not one of its faculties. The second function is to transform the general concepts of revelation into details and sensible objects, as well as to ideate the intellectual revelatory forms. Nevertheless, the great Muslim philosophers, including Ibn Sīnā and Mullā Ṣadrā, have turned a blind eye to this function of the imagination by emphasizing the function of the Prophet's common sense and imagination in observing and perceiving partial and tangible revelatory forms and meanings, contrary to what some contemporaries bring up about the subjectivity of the Prophet's soul in the process of receiving revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • iamginal
  • modification (taṣarruf)
  • Ibn Sīnā
  • Mullā Ṣadrā
  • Revelation
  1. ابن‌سینا،حسین (1375)، الاشارات والتنبیهات، قم: نشر البلاغه.
  2. ابن مسکویه، ابوعلی(1426ق.)، تهذیب الاخلاق و طهاره الاعراق، قم: طلیعه النور.
  3. ادواردز پل تیلور (۱۳۷۸)، فلسفه اخلاق، تهران: مؤسسۀ فرهنگی‌انتشاراتی‌تبیان.
  4. ارسطو(1385)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران: طرح نو.
  5. حائری‌یزدی، مهدی‌(1375)، آگاهى و گواهى: ترجمه و شرح انتقادى رسالۀ تصور و تصدیق‏، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  6. حسن‌زاده آملی، حسن(1382)، معرفت نفس، تهران: شرکت انتشارات علمی‌فرهنگی.
  7. حسنی، سیدحمیدرضا؛ موسوی، هادی‌(1377)، انسان‌کنش‌شناسی‌صدرایی: ظرفیت‌شناسی‌انسان‌شناسی‌صدرالمتألهین برای‌علوم اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  8. شیروانی، علی‌(1389)، «مفهوم شهود در فلسفه غرب و نسبت آن با علم حضوری»، آیین حکمت، سال دوم شمارۀ 6، صص 110-65.
  9. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1354)، المبدأ و المعاد، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  10. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1360الف)،الشواهد الربوبیه فی‌المناهج السلوکیه، تصحیح سید جلال آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  11. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1360ب)، اسرار الایات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: نشر انجمن اسلامی‌حکمت و فلسفه ایران.
  12. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1363)، مفاتیح الغیب، مصحح: محمد خواجوی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  13. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1366)، تفسیرالقران الکریم، قم: نشر بیدار.
  14. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1378)، المظاهر الالهیه فی‌اسرار العلوم الکمالیه، محقق: محمد خامنه‌ای، تهران: انتشارات صدرا.
  15. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1381)، کسر اصنام الجاهلیه، تهران بنیاد حکمت صدرا.
  16. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1383)، ترجمه و تفسیر شواهد الربوبیه، ترجمۀ جواد مصلح، تهران، انتشارات سروش.
  17. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (1981م)، الحکمة المتعالیة فی‌الاسفار الاربعة العقلیة، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربیه.
  18. طاهری‌سرترشیزی، اسحاق؛عزیزخانی، احمد (1390)، «انسان‌شناسی‌پست‌مدرن و نقد آن از منظر آموزه‌های‌دینی»، انسان‌پژوهی‌دینی، شمارۀ 25، صص 58-35.
  19. طباطبایی، محمد حسین (1362)، نهایة الحکمة، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامیة.
  20. طباطبایی، محمد حسین (1374) ترجمۀ تفسیر المیزان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  21. علم الهدی، جمیله (1389)، نظریۀ اسلامی‌تعلیم و تربیت، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  22. فارابی، ابونصر (1413ق)، الاعمال الفلسفیه، محقق: آلیاسین، جعفر، بیروت: دارالمناهل.
  23. فروغی، محمد علی‌(1344)، سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات کتابخانه‌ی‌زواری.
  24. فیض کاشانی، محسن (1376)، المحجه البیضاء فی‌تهذیب الاحیاء، ج5، قم: جامعه مدرسین.
  25. کاپلستون، فردریک چارلز (1386)، تاریخ فلسفه، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، ج 1، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی.
  26. کاظمی.احسان؛ نوری، ابوالقاسم و قلی‌زاده، آذر، (1382)، «بررسی‌رابطه خودپنداره و سازگاری‌اجتماعی‌کارکنان ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی»، دانش و پژوهش در روان‌شناسی، ش 17، صص 118-101.
  27. مجتهدی، کریم (1385)، «ملاحظاتی‌درباب مقایسه حکمت عملی‌صدرا با فلسفۀ اخلاق کانت»، در مجموعه مقالات منتخب هشتمین همایش حکیم ملاصدرا، تهران، بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا.
  28. مطهری، مرتضی‌(1396)، مجموعه آثار، ج 6، تهران: انتشارات صدرا.
  29. مصباح یزدی، محمد تقی‌(1384)، نقد و بررسی‌مکاتب اخلاقی، قم: مؤسسۀ آموزشی‌و پژوهشی‌امام خمینی‌(ره).
  30. مصباح یزدی، محمد تقی‌(1392)، «مناجات عارفان: جستاری‌در چیستی‌و گسترۀ معرفت خداوند(3)»، معرفت، ش 194، صص 12-5.
  31. مک‌اینتایر، السدیر (1379)، تاریخچۀ فلسفه اخلاق، ترجمۀ ان‌شاء الله رحمتی، تهران: حکمت.
  32. نراقی، مهدی‌[بی­تا]، جامع السعادات، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی‌للمطبوعات.