انگاره تشکیک‌پذیری علم حصولی بر پایه مبانی صدرائی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانش آموخته دکتری فلسفه(حکمت متعالیه)

چکیده

چکیده
بر پایه تشکیک در وجود و مسانخت وجود و معرفت که از مهمترین مبانی و بنیادهای وجودشناختی فلسفه صدرا هستند، «تشکیک در معرفت»که از مهمترین نتایج و فروع فلسفه صدراست و دارای تبعات معرفت‌شناختیِ قابل توجهی است، امری مستدل و قابل دفاع است.تشکیک‌پذیری معارف حضوری انسان، امری مسلّم و مقبول است؛ چه این قبیل معارف، برخاسته از سطح و مرتبه وجودی انسان هستند و هرچه این سطح و مرتبه در جایگاه برتری قرار داشته باشد، طبعاً معارف حضوری او که از سنخ وجودی هستند نیز در مرتبه برتری جای خواهند داشت. اما طبق دیدگاه رایج، علوم حصولی انسان، تشکیک‌ناپذیر و غیر قابل اتصاف به شدت و ضعف‌اند؛ چه این علوم، از سطح و مرتبه وجودی انسان برنمی‌خیزند، بلکه برخاسته از تصورات یا مفاهیمِ منطبق با ظرف واقعیت خارجی هستند و تشکیک در تصورات راه ندارد. با این حال، مدعای پژوهش حاضر این است که بر پایه مبانی و برخی یافته‌های فلسفه صدرایی، ممکن است بتوان انگاره تشکیک‌پذیری معارف حصولی انسان را نیز مطرح کرد و توجیهاتی برای آن پیشنهاد نمود. در این راستا و با هدف تبیین تشکیک در معارف حصولی، به لحاظ وجودشناختی و معرفت‌شناختی، به کیفیت سریان تشکیک در اقسام تصورات و تصدیقات پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Idea of Gradationality of Acquired Knowledge Based on the Sadrian Principles

نویسندگان [English]

  • Mahdi Abbaszadeh 1
  • Zohre Zarei 2
1 Associate Professor of the Department of Epistemology of the Research Institute of Islamic Culture and Thought
2 Graduated with a PhD in Philosophy (transcendent Wisdom), khwarazmi university, tehran, iran
چکیده [English]

Based on gradation in existence and the similitude of existence and knowledge, which are among the most important ontological foundations of Sadrian philosophy, "gradation in knowledge", which is one of the most important results and branches of Mullā Ṣadrā's philosophy and has significant epistemological consequences, will be a reasonable and defensible issue. Gradationality of human presential knowledge is a certain and accepted entity; as these kinds of knowledge are derived from the level and rank of human existence, and the higher the superiority of this level and rank would be, naturally, the higher would also be the superiority of his presential knowledge, which is of existential similitude. But according to the common view, human acquired knowledge are ungradational and indescribable in terms of intensity and weakness; that is because this knowledge does not arise from the level and rank of human existence; rather, they arise from imaginations or concepts that are compatible with the capacity of the external reality, and there is no room for gradation in imaginations. However, the present research claims that according to the principles and some findings of Sadrian philosophy, it may be possible to raise the idea of ​​gradationality of human acquired knowledge and propose some justifications for it. To this end and with the aim of explaining the gradation in acquired knowledge from an ontological and epistemological point of view, the authors have addressed the quality of permeation of gradation in the various types of perceptions and attestations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gradation
  • intuive knowledge
  • empirical knowledge
  • image
  • confirmation

مراجع

ابن­سینا، حسین­بن­عبدالله(1379). النجات ­من ­الغرق ­فی ­بحر ­الضلالات، مقدمه و مصحح محمدتقی دانش‌پژوه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن‌سینا، حسین­بن­عبدالله (1400). رسائل ابن‌سینا. قم: بیدار.
ابن‌سینا، حسین­بن­عبدالله (1404ه.ق «الف»). الشفاء (الالهیات)، مصحح سعید زاید، قم: مکتبة آیت الله المرعشی.
ابن­سینا، حسین­بن­عبدالله (1404ه.ق «ب»). التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبة الاعلام اسلامی.
ابن­ملکا، هبه­الله­بن­علی (1373). المعتبر ­فی­ الحکمه، گردآوری فتحعلی اکبری. ج1، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
ارسطو(1980). منطق ­ارسطو، تصحیح عبدالرحمن بدوی. ج1. بیروت: دارالقلم.
استرجن، اسکات(1390). «معرفت»، ضمن کتاب آشنایی با فلسفه تحلیلی(معرفت‌شناسی)، مترجم امیر مازیار، تهران: انتشارات حکمت.
جوادی‌آملی، عبدالله(1386). رحیق مختوم (شرح جلد اول اسفار)، محقق حمید پارسانیا، جلد چهارم، قم: مرکز نشراسراء، چاپ سوم.
حسین­زاده، محمد (1383). درآمدی بر معرفت‌شناسی و مبانی معرفت ­دینی. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
حسین­زاده، محمد (1385). «علم حضوری (ویژگی‌ها، اقسام و گستره)»، نشریۀ معرفت فلسفی، سال 4، ش14، صص 105-146.
خسروپناه، عبدالحسین (1395). فلسفۀ شناخت، تحقیق و تدوین حسن پناهی آزاد، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف،مؤسسۀ حکمت نوین اسلامی.
زارعی، زهره (1392). بررسی نقدهای ملاصدرا بر سهروردی در مباحث فلسفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. با راهنمایی امیر شیرزاد و مشاوره اسداله آژیر. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
سهروردی، شهاب­الدین(1375«الف»). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(التلویحات). ج1، مصحح و مقدمه هانری‌ کربن، چاپ دوم.تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی، شهاب­الدین (1375«ب»). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(المشارع و المطارحات). ج1. تصحیح و مقدمه هانری ‌کربن و سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی، شهاب­الدین (1375«ج»). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(حکمه­الاشراق). ج2. تصحیح و مقدمه هانری ‌کربن و سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شمس، منصور (1387). آشنایی با معرفت‌شناسی. چاپ دوم. تهران: انتشارات طرح نو.
شیرازی، محمدبن ابراهیم(بی­تا). الحاشیة علی ­الهیات ­الشفاء. قم: انتشارات بیدار.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم(1371). التصور و التصدیق(ضمن کتاب الجوهر النضید). چاپ پنجم. قم: بیدار.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم(1354). المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیه­ فی ­المناهج ­السلوکیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، چاپ دوم.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1362). منطق ­نوین مشتمل بر اللمعات­ المشرقیة ­فی ­الفنون المنطقیة، مترجم و شارح عبدالمحسن مشکوه‌الدینی، تهران: آگاه.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1363 «الف»). المشاعر، به اهتمام هانری کربن. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهوری.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1363 «ب»). مفاتیح ­الغیب. مقدمه و مصحح محمد خواجوی، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1366). تفسیر ­القرآن ­الکریم، تصحیح محمد خواجوی. ج6، قم: بنیاد حکمت بیدار.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. محقق و مصحح حامد ناجی اصفهانی. تهران: حکمت،چاپ اول.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1378 «الف»). التنقیح ­فی ­المنطق، مصحح سیدمحمد خامنه‌ای و غلامرضا یاسی‌پور، مقدمۀ احد فرامرز قراملکی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1378 «ب»). سه رسالۀ فلسفی(المسائل ­القدسیه)، مصحح سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم.
شیرازی، محمدبن­ابراهیم (1981). الحکمة­ المتعالیة ­فی ­الاسفار ­العقلیة ­الاربعه، جلدهای اول، دوم، سوم، چهارم، ششم، هفتم، هشتم، چاپ دوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طباطبایی، محمدحسین (بی­تا). نهایة ­الحکمة. چاپ دوازدهم. قم: المؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1367). اساس ­الاقتباس. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: مؤسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375). شرح ­الاشارات و التنبیهات. ج2. قم: نشر البلاغه.
عباس‌زاده، مهدی (1393). «تحلیل معرفت در معرفت‌شناسی معاصر و فلسفه اشراق». نشریۀ ذهن، دورۀ 15، شماره 59، صص 5-33.
عبودیت، عبدالرسول (1393). درآمدی به نظام حکمت صدرایی: معرفت‌شناسی و خداشناسی. ج2. چاپ پنجم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
فارابی، ابونصر (1408). المنطقیات­ للفارابی. محقق و مقدمه محمدتقی دانش‌پژوه، ج1، بی‌جا، بی‌نا.
فارابی، ابونصر(1413). التعلیقات. ضمن کتاب الاعمال الفلسفیه، مقدمه، تحقیق و تعلیق جعفر آل یاسین، بیروت: دارالمناهل.
فعالی، محمدتقی (1377). درآمدی بر معرفت‌شناسی معاصر و دینی. قم: انتشارات معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
فعالی، محمدتقی(1395). «چیستی معرفت از منظر فلسفه و دین»، فصلنامۀ عقل و دین، مؤسسۀ دین‌پژوهی علوی، سال 8، ش15، صص 121-145.
کاسکو، بارت (1386). تفکر فازی، مترجم علی غفاری و دیگران. چاپ چهارم. تهران: دانشگاه خواجه نصیرالدین توسی.
کشفی، عبدالرسول (1399). چیستی و امکان معرفت. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی.
مصباح ­یزدی، محمدتقی و فیاضی، غلامرضا (1378). «حقیقت علم- میزگرد»، نشریۀ قبسات، دورۀ 4، ش12، صص 2-53.
مصباح ­یزدی، محمدتقی (1364). آموزش فلسفه. ج 1 و 2، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی (معاونت فرهنگی).
مطهری، مرتضی (1370). مجموعه آثار (پاورقی‌های اصول فلسفه و روش رئالیسم). ج6. تهران: حکمت.
مظفر، محمدرضا (1384). منطق، ترجمه و تحقیق علی شیروانی، ج1. چاپ شانزدهم. انتشارات دارالعلم، بی‌جا.
معلمی، حسن (1387). نگاهی به معرفت‌شناسی در فلسفۀ اسلامی. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
هاملین، دیوید والتر (1374). تاریخ معرفت‌شناسی. مترجم شاپور اعتماد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
وفاییان، محمدحسین (1395«پ»). «تبیین آثار تشکیک‌پذیری معرفت در حکمت متعالیه در گسترۀ تعریف فلسفه، نظریۀ صدق و زبان‌شناسی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی تأملات فلسفی، سال 6، ش17، صص 219-240.
وفائیان، محمدحسین(1395ت). «تبیین معرفت تشکیکی بر پایه وجودانگاری معرفت در حکمت متعالیه»، فصلنامۀ علمی پژوهشی اندیشۀ دینی، دورۀ 16، ش2 (پیاپی 59)، صص 129-144.
Chisholm, Roderick M.(1989). Theory of Knowledge. prentice- Hall International Editions, New Jersey. Third Edition.
Kosko, Bart, (1993). Fuzzy Thinking: The New Science of Fuzzy Logic. (1 st Ed.). Hyperion: New York.
Ockham, William(1974). Ockham's Theory of Terms, Part 1 Of THE SUMMA LOGICAE. Translated and Introduced by Michael J. Loux, University of Notre Dame press.
Pojman, Louis Paul(2000). What Can We Know?: An Introduction to the Theory of Knowledge, Engage learning. 2nd edition.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار