تقدّم نقد روشمند بر تولید نظریۀ علمی در قلمرو علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.22081/nir.2024.59565.1270

چکیده

اقتضای مطالعات فلسفی، نقدورزی مفهومی است که به معنای پژوهش منتقدانه یا مواجهۀ انتقادی با مفاهیم مبنایی و اصیل در قلمرو علوم انسانی خواهد بود. نگارندۀ مقاله پس از تبیین ابعادی از نقش‌آفرینی علوم انسانی در جامعه؛ مانند مفهوم‌سازی، حل و تحلیل چالش‌های اجتماعی، بومی‌سازی، ارتقاء قدرت و تولید دانش نو، به این مسئله می‌پردازد که نسبت نقد با علوم انسانی چیست و آیا می‌توان از تقدم نقد نظریه‌های علمی در قلمرو علوم انسانی بر تولید نظریۀ سخن گفت؟ نویسنده در ادامه، پس از طرح دو دیدگاه «نقدمحوری» و «نظریه محوری»، به نسبت‌سنجی مفاهیم چهارگانۀ علوم انسانی، تولید علم، نظریه، و نقد، می‌پردازد و بر دیدگاه اول تأکید می‌کند. مهم‌ترین یافتۀ پژوهش آن است که نقد در حوزۀ مطالعات علوم انسانی را می‌توان از سه منظر متفاوت سنجید و در هر سه منظر، از تقدم نقد بر تولید نظریه‌های علمی در قلمرو علوم انسانی یاد کرد. این سه منظر عبارتند از نقد به‌مثابۀ قِسم پژوهش، نقد به‌مثابۀ قَسیم پژوهش و نقد به‌مثابۀ مَقسم پژوهش که البته در فرض سوم، تحلیل مسئله، وابسته به تحلیل فلسفۀ نقد بوده و در زاویۀ مطالعات فلسفۀ علم خواهد بود. نویسنده در این مقاله با استفاده از «روش تحلیل مفهومی»، چارچوب بحث خود را تنظیم نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Precedence of a Methodical Critique over the Production of Scientific Theory in the Field of Humanities

نویسنده [English]

  • sayyed hossein hosseini
institute for humanities and cultural studies
چکیده [English]

The expedience of philosophical studies is conceptual criticism, which means critical research or critical encounter with basic and original concepts in the field of humanities. After expounding the dimensions of the functionality of humanities in society, such as: conceptualization, solving and analyzing social challenges, localization, promotion of power and the production of new knowledge, the author of the article deals with the question as to "What is the relationship between criticism and humanities?" and "Whether it is possible to talk about the precedence of the critique of the scientific theories in the realm of humanities on the production of theory?" The author, after presenting the two perspectives of "critique-centeredness" and "theory-centeredness", goes on to deal with the proportionality of the four concepts of humanities, production of science, theory, and criticism, and emphasizes the first perspective. The most important finding of the research is that criticism in the field of humanities studies can be measured from three different perspectives, and in all three perspectives, the precedence of criticism over the production of scientific theories in the realm of humanities can be mentioned. These three perspectives include criticism as a type (qism) of research, criticism as typical (qasīm) of research, and criticism as a portion (maqsam) of research, which of course in the third assumption, problem analysis, is dependent upon the analysis of the philosophy of criticism and will be in the realm of philosophy of science studies. In this article, the author has organized the framework of his discussion by using the "conceptual analysis method".

کلیدواژه‌ها [English]

  • criticism
  • humanities
  • methodology
  • theory
  • philosophical studies
  1. آریایی نیا، مسعود (1388)، درآمدی بر علوم انسانی انتقادی، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  2. احمدی، بابک (1391)، واژه‌نامۀ فلسفۀ مارکس، تهران:‌ نشر مرکز.
  3. ادگار، اندرو و دیگران (1388)، مفاهیم کلیدی در نظریۀ فرهنگی، ترجمۀ ناصرالدین علی تقویان، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  4. ارشاد، فرهنگ (1387)، «جایگاه نقد در آموزش علوم اجتماعی»، مجلۀ نامۀ علوم انسانی، شمارۀ 17.
  5. برنهام، داگلاس(1399)، درآمدی بر نقد قوّۀ کانت، ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی، تهران: نشر نی.
  6. ترنر، استیفن و دیگران (1390)، عقلانیّت، ترجمۀ علی مرتضویان و دیگران، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
  7. پایا، علی (1396)، گره­گشایی به شیوۀ فیلسوفان و مهندسان، تهران: انتشارات پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  8. پوپر، کارل ریموند (1398)، اسطورۀ چارچوب در دفاع از علم و عقلانیّت، ترجمۀ علی پایا، تهران: طرح نو.
  9. پوپر، کارل ریموند (1393)، زندگی سراسر حل مسئله است، ترجمۀ شهریار خواجیان، تهران: ‌نشر مرکز.
  10. پیرس، دیوید (1379)، ویتگنشتاین، ترجمۀ نصرالله زنگویی، تهران: انتشارات سروش.
  11. پاول، ریچارد و الدر، لیندا (1392)، تفکر نقاد، ترجمۀ اکبر سلطانی و مریم آقازاده، تهران: انتشارات شهر تاش.
  12. حسینی، سید علی اکبر (1394)، دفتر تربیت، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  13. حسینی، سید حسین (1389)، «نقد و پژوهشگری»، نشریۀ علمی تخصصی کرسی اندیشه، شمارۀ 9.
  14. حسینی، سید حسین (1392)، نهضت تولید علم و کرسی‌های نظریه‌پردازی، تهران: انتشارات آوای نور.
  15. حسینی، سید حسین (1394)، نقد در تراز جهانی، جلد اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  16. حسینی، سید حسین (1397؛الف)، از علم دینی تا توسعۀ فرهنگی در کرسی‌های نظریه‌پردازی، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  17. حسینی، سید حسین (1397؛ب)، «منشور نقد در حوزۀ علوم انسانی»، مهر، کد خبر 4448617.
  18. حسینی، سیدحسین؛ شهابی، روح الله (1397؛ج)، «علوم انسانی در ایران»، نشریۀ پژوهشی پژوهشنامۀ انتقادی، سال 18، شماره 2.
  19. حسینی، سیدحسین (1399؛الف)، پرسش - نقد فلسفی، تهران: انتشارات نقد فرهنگ.
  20. - حسینی، سیدحسین (1399؛ب)، «نسبت مطالعات روشی و فلسفی»، مهر، کد خبر 4951114.
  21. دورتیه، ژان فرانسوا (1386)، علوم انسانی؛ گسترۀ شناخت‌ها، ترجمۀ مرتضی کتبی و دیگران، تهران: نشر نی.
  22. دیلتای، ویلهلم (1388)، مقدمه‌ای برعلوم انسانی، ترجمۀ منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: انتشارات ققنوس.
  23. راین، آلن (1367)، فلسفۀ علوم اجتماعی، ترجمۀ عبدالکریم سروش، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  24. رولف، مایکل (1396)، ایمانوئل کانت، ترجمۀ داود میرزایی، تهران: انتشارات ققنوس.
  25. سرل، جان و ویلیامز، برنارد (1399)، فلسفۀ تحلیلی، ترجمۀ محمد سعیدی، قم: انتشارات کتاب طه.
  26. سروش، عبدالکریم (1366)، تفرج صنع، تهران: انتشارات سروش.
  27. صمدی، هادی (1389)، ساختار نظریه­های علمی در علوم طبیعی و علوم اجتماعی، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  28. کارول، نوئل (1393)، دربارۀ نقد؛ گذری بر فلسفۀ نقد، ترجمۀ صالح طباطبایی، تهران: نشر نی.
  29. علوی نیا، سهراب (1380)، معرفت­شناسی ریاضی ویتگنشتاین و کواین، تهران: انتشارات نیلوفر.
  30. عدالت نژاد، سعید (1393)، راهنمای نگارش پژوهش دانشگاهی، تهران: انتشارات نیلوفر.
  31. فوکو، میشل (1397)، نقد چیست؟ و پرورش خود، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
  32. فروند، ژولین (1372)، نظریه‌های مربوط به علوم انسانی، ترجمۀ علی محمد کاردان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  33. فن، ک. ت (1386)، مفهوم فلسفه ‌نزد ویتگنشتاین، ترجمۀ کامران قره­گزلی، تهران: نشر مرکز.
  34. قراملکی، احد فرامرز (1390)، ارمغان نقد، تهران: انتشارات خانه کتاب.
  35. قراملکی، احد فرامرز (1383)، اصول و فنون پژوهش در گسترۀ دین پژوهی، قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم.
  36. ماونس، هاورد (1379)، درآمدی به رسالۀ ویتگنشتاین، ترجمۀ سهراب علوی نیا، تهران: انتشارات طرح نو.
  37. مکریل، رودلف و فارین، اینگو (1396)، دیلتای و یورک، ترجمۀ سید مسعود حسینی، تهران: انتشارات ققنوس.
  • مک گین، ماری (1389)، ویتگنشتاین و پژوهش‌های فلسفی، ترجمۀ ایرج قانونی، تهران: نشر علم.
  1. ویتگنشتاین، لودویگ (1387)، فرهنگ و ارزش، گردآورنده جی.اچ. فن رایت، ترجمۀ امید مهرگان، تهران: گام نو.
  2. وبر، ماکس (1392)، روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.
  3. ویلیامز، گرت (1396)، عقل به روایت کانت، ترجمۀ داود میرزایی، تهران: انتشارات ققنوس.
  4. هرش، ژان (1395)، شگفتی­های فلسفی؛ سیری در تاریخ فلسفه، ترجمۀ عباس باقری، تهران: نشر نی.
  5. Foucault, Michel (1977), “what is critique?” , in: the politics of truth, edited by sylvere lotringer & lyza hochroth, New York: Columbia university.
  6. Carroll, Noel, (2009), On Criticism, London and New York: Routledge.
  7. Carroll, Noel, (1999), Philosophy of Art: A Contemporary Introduction, London and New York: Routledge.
  8. Barthes, Roland, (1987), CRITICISM AND TRUTH, Translated and Edited by Katrine Pilcher Keuneman, Continuum, New York: Athlone Press.
  9. Asad, Talal, Brown, Wendy, Butler, Judith, Mahmood, Saba, (2009), Is Critique Secular?: Blasphemy, Injury, and Free Speech, Berkeley: The Townsend Center For the Humanities University of California.