مبانی انسان‌شناختی اخلاق در اندیشۀ شیخ مفید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری معارف اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث و دبیر آموزش و پرورش نجف آباد

2 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع امام حسین (ع)

3 استادیار دانشگاه فرهنگیان، پردیس شهید رجایی ارومیه

10.22081/nir.2024.61729.1316

چکیده

انسان‌‌شناسی اخلاق یکی از موضوعات جدید و میان‌‌رشته‌‌ای است که به تبیین اخلاق بر پایۀ مبانی انسان‌شناختی و رابطۀ میان آن دو می‌‌پردازد. متکلمان اسلامی از گذشته تا کنون، در تبیین رابطۀ انسان‌‌شناسی و اخلاق، تلاش‌هایی درخور انجام داده‌اند. شوربختانه امروزه این تلاش‌‌ها، در معرض فراموشی قرار گرفته است و در نتیجه، هر روز بیش از پیش، شاهد گسترش اخلاق سکولار در جوامع اسلامی با رویکرد انسان‌شناختی تجربی هستیم. بر همین اساس، نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن شدند تا با روش توصیفی- تحلیلی به بازخوانی آرای شیخ مفید، یکی از متکلمان برجستۀ شیعه، در تبیین رابطۀ انسان شناسی و اخلاق بپردازند. براساس پژوهش انجام شده، برخی از مهم‌ترین آراء ایشان در این‌باره عبارتند از: دو ساحتی بودن انسان، حادث و فانی بودن نفس، نفی جبر و اثبات أمر بین الأمرین، حسن و قبح عقلی افعال، قبح تکلیف ما لایطاق، تقدم استطاعت بر فعل و ملاک بودن نیّت برای ارزش گذاری فعل اخلاقی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Anthropological Principles of Ethics in Shaykh Mufīd's Thought

نویسندگان [English]

  • ali salehi 1
  • mohammad qasemi 2
  • safar nasirian 3
1 Graduated from the University of Quran and Hadith, PhD in Islamic Studies
2 Graduated of Ph.D Quranic and Hadith Sciences, researcher and lecturer at Imam Hossein University
3 Assistant Professor of Cultural University of Campus Shahid Rajaee Urmia
چکیده [English]

Anthropology of ethics is one of the new and interdisciplinary topics, which explains ethics based on anthropological principles and the relationship between the two. From the past up to the present, Islamic theologians have made considerable efforts in elucidating the relationship between anthropology and ethics. Unfortunately, today these efforts have been forgotten and as a result, we are witnessing day by day the increasing spread of secular ethics in Islamic societies with an experimental anthropological approach. Accordingly, using a descriptive-analytical method, the authors of the present research decided to reappraise the opinions of Shaykh Mufīd, one of the prominent Shi'ite theologians, in explaining the relationship between anthropology and ethics. Based on the research done, some of his most important opinions in this regard are: the two-dimensionality of man, the accidental and mortal nature of the soul, the negation of predestination and the proof of the intermediate position (amr-i bayn al-amrayn), the rational good and evil of actions, the evil of imposing an impossible task (taklīf-i mā lā yaṭāq), the precedence of capability over action, and the intention as a criterion for valuing an ethical act.

کلیدواژه‌ها [English]

  • anthropology
  • ethics
  • intermediate position
  • capability
  • intention
  • Shaykh Mufīd
  1. قرآن کریم
  2. ابن شعبه حرانى، حسن بن على(1404 ق)، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  3. ابوطالبی، حمید(1392)، انسان­شناسی اخلاق، تهران، کویر.
  4. باقلانی، محمدبن طیب (1947)، التمهید فی الرد علی الملحدة المعطلة و الرافضة و الخوارج و المعتزلة، قاهره، چاپ محمود محمد خضیری.
  5. برقى، احمد بن محمد بن خالد(1371ق)، المحاسن، قم، دارالکتب الإسلامیه.
  6. پالمر، مایکل(1388)، مسائل اخلاقی، ترجمه علیرضا آل بویه، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
  7. حلی، ابو منصور حسن بن یوسف بن المطهر(1419ق)، کشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‏زاده الاملی، الطبعة الثانیة، قم : مؤسسة النشر الاسلامی.
  8. حویزى، عبدعلى بن جمعه(1415ق)، تفسیر نور الثقلین، تصحیح سید هاشم رسولى محلاتی‏، قم، اسماعیلیان‏.
  9. خسرو پناه، عبدالحسین (1389)، «چیستی انسان‌شناسی»، انسان‌پژوهی دینی، شماره 24، پاییز و زمستان، صص35-56.
  10. ـــــــــــــــ، (1392)، انسان شناسی اسلامی، قم، نشر معارف.
  11. دیرکس، هانس (1380)، انسان شناسی فلسفی، ترجمه محمد رضا بهشتی، تهران، هرمس.
  12. رجبی، محمود(1386)، انسان شناسی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  13. رضا­قلی، محمود(1398)، کتاب انسان‌شناسی و فلسفه اخلاق (گذشته و آینده انسان)، بی­تا، بی­جا.
  14. شریف مرتضی، علی بن الحسین(1411ق)، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق احمد حسینی، قم، موسسه نشر اسلامی.
  15. شعیری، محمد بن محمد (بی­تا)، جامع الاخبار، نجف، مطبعة حیدریة.
  16. صدوق، محمدبن علی بن بابویه(1378ق)، التوحید، قم، انتشارت جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  17. فرانکنا، ویلیام کی(1389)، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، نشر طه.
  18. فیض کاشانی، ملامحسن(1366)، اصول المعارف، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  19. کلینى، محمد بن یعقوب(1407 ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
  20. مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
  21. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى(1404 ق )، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
  22. مفید، أبو عبد اللّه‏ محمّد بن محمّد بن النعمان (1413ق)، مصنفات الشیخ المفید؛ اوائل المقالات، ج4، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
  23. ـــــــــــــــ، (1413ق)، مصنفات الشیخ المفید؛ تصحیح إعتقادات الإمامیه، ج5، مصنفات الشیخ المفید، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
  24. ـــــــــــــــ، (1413ق)، مصنفات الشیخ المفید؛ المسائل العکبریه، ج6، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
  25. ـــــــــــــــ، (1413ق)، مصنفات الشیخ المفید؛ المسائل السرویه، ج7، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
  26. ـــــــــــــــ، (1413ق)، مصنفات الشیخ المفید؛ الإختصاص، ج12، قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.