بررسی رویکرد ابن سینا درباب تناسخ با تکیه بر رساله‌ی اضحویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان

چکیده

تناسخ یکی از راهکارهای توجیه و تبیین مطرح شده در حوزه ی جاودانگی و حیات ابدی است. هرچند در تعریف و تبیین آن وجه نظرهای مختلفی مطرح شده است اما، ابن سینا هرگونه قائل شدن به حلول نفس در کالبدی غیر از کالبد نخستین را به عنوان یک باور تناسخی معرفی می‌کند.از دید وی اگرچه اهل تناسخ ممکن است در باب سبب، چگونگی یا نوع کالبدی که نفس پس از مفارقت، بدان وارد می شود با هم اختلاف نظرهایی داشته باشند، اما همه‌ی آنها در تمایز قطعی نفس و بدن و وجود پیشینی نفس نسبت به بدن با هم اشتراک دارند. ابن سینا با تفسیر خویش از پیوند لزومیه ذاتیه میان نفس و بدن و حدوث نفس با بدن به دوگونه به نقد آراء اهل تناسخ می پردازد؛ در نقد اول با پذیرش مقدمات اهل تناسخ نشان می دهد که نظریه تناسخ حتی با پیش فرض های خویش ناسازگار و توجیه ناپذیر است و در نقد دوم بر اساس مبانی حکمت مشاء تناسخ را امری محال می داند .
این جستار تلاش دارد باتکیه بر آثار ابن سینا بویژه «رساله‌ی اضحویه» با رویکرد توصیفی- تحلیلی از یک سو نگاه خاص ایشان را درباب تناسخ تشریح و تبیین نموده و از سوی دیگر به نحو منسجم انتقادات وی را بر این دیدگاه بیان دارد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of Avicenna’s Approach towards Metempsychosis with Reliance on Al-Risāla al-Aḍḥawiya

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Amiri
  • Abdin Darvishpor
  • Shahram Rahnama
عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان
چکیده [English]

Metempsychosis is one of the Common approaches to justify and explicate eternality and Perennial Life. Although different viewpoints have been brought up in its definition and elucidation, Avicenna introduces any belief in the incarnation of the soul in a body other than the original body as a metempsychosis belief.  From his point of view, although the believers in metempsychosis may have some disagreements concerning the cause, the manner, or the kind of body in which the soul after separation enters, all of them share the same opinion in decisive distinction of the soul and the body and primordial existence of the soul in relation to the body. By his interpretation of the essentially cogent connection between the soul and the body and the creation of the soul with the body, Avicenna deals with two types of critique of the opinions of those believing in metempsychosis. In the first critique, by accepting the premises of those believing in metempsychosis, he shows that the theory of metempsychosis is incompatible and unjustifiable even with his own preconceptions;  and in the second critique, he considers metempsychosis as an improbable notion according to the principles of Peripatetic philosophy. With a descriptive method, the present research with reliance on Avicenna's works, especially “Al-Risāla al-Aḍḥawiya”, tries to explain his specific viewpoint concerning metempsychosis on the one hand and coherently express his critiques of this viewpoint, on the other.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Avicenna
  • Metempsychosis
  • Body
  • Soul
  • Incarnation
  • Al-Risāla al-Aḍḥawiya
  1. ابن‌سینا (1364)، رسالۀ اضحویه، تصحیح و مقدمۀ محمد خدیوجم، تهران: انتشارات اطلاعات.
  2. _______، (1404)، الشفاء- طبیعیات، تحقیق سعید زائد و  غیره، نجف: انتشارات مرعشی نجفی .
  3. _______، (1953) رسائل ابن‌سینا، به اهتمام حلمی ضیاء اولکن، استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.
  4. _______، (1375) النفس من کتـاب الشـفاء، تحقیـق حسـن حسـن زاده آملـی، قـم: مرکـزانتشارات التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
  5. _______، ( 1383) رسالۀ نفس، با حواشی و تصحیح موسی عمید، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا.
  6. _______، (1373) النجات من الغرق فی البحر الظلمات،مقدمه و تصحیح  محمد تقی دانش پؤوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. _______،(1363) المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انتشارات موسسۀ مطالعات اسلامی.
  8. _______،( 1404) التعلیقات، عبدالرحمن بدوی، قم: مکتب الاعلام اسلامی.
  9. _______،(1386) اشارات و تنبیهات، شرح و. تجرید احمد بهشتی، قم: انتشارات بوستان کتاب.

10. ارسطو،1389،متافیزیک،مترجم شرف الدین شرف خراسانی، تهران: انتشارات حکمت.

  1. افلاطون، 1380.دورۀ آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، جلد 1، تهران: انتشارات خوارزمی.

12. تیلور، ریچارد،  1379،مابعدالطبیعه، ترجمه محمدجواد رضایی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

13. سجادی، جعفر (1373) ، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: انتشارات کومش.

14. صفا، ذیبح‌الله (1384)، جشن‌نامۀ ابن‌سینا، جلد 1، گردآورنده کنگره هزارمین سال ولادت ابن‌سینا (1333؛ همدان)، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.

15. صلیبا، جمیل صانعی، دره بیدی، منوچهر،( 1366) فرهنگ فلسفی، تهران: انتشارات حکمت.

16. صلیبا، جمیل(1414)، المعجم الفلسفی، بیروت: شرکت العالمیه الکتاب.

17. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن ابراهیم (1354) المبدأ و المعاد، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدین آشـتیانی و پیشگفتار سیدحسین نصر، تهران: انجمن فلسفۀ ایران.

18. _________، (1363)، مفاتیح الغیب، محمد خواجوی، تهـران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

19. _________، ( 1410 )، الحکمة المتعالیة فی الاسـفار الاربعـة العقلیـة، بیـروت: دار احیاء‌التراث العربی.

  1. گاتری، دبلیو .‌کی‌. سی. (1375)، تاریخ فلسفۀ یونان، ترجمه مهدی قوام صفری‌، جلد 3، تهران: فکر روز.
  2. محمدی‌جوچی، نجمه؛ یزدی‌نژاد، علی (1395)، ابن‌سینا: متن سخنرانی استاد زنده‌یاد دکتر قاسم غنی (فرهنگستان ایران، 1315 خورشیدی)، ترجمۀ ابوالفضل تقی‌پور، تهران: میرماه
  3. مهدوی، یحیی (1333)، فهرست نسخه‏هاى مصنفات ابن‌سینا، تهران: دانشگاه تهران.
    1. James Hastings ed., Encyclopedia of Religion and Ethics, Edinburgh: T. Clark, 1980-1981, s.v.