نقد مبانی فلسفی میان رشتۀ آینده‌نگاری راهبردی به مثابه یک علم انسانی و اجتماعی نوین (تاکید بر ابتنای روش‌شناسی آینده‌نگاری راهبردی به رئالیسم انتقادی باسکار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس دانشگاه بین المللی امام خمینی ره

2 ، استادیار دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

3 دانشجوی دانشگاه امام خمینی ره

10.22081/nir.2020.56520.1187

چکیده

بررسی روش و روش‌شناسی نیازمند ورود به حوزه فلسفه علم است. علوم همواره برای پیشرفت خود در پژوهش‌ها از روش شناسی کمک گرفته اند، علم آینده نگاری نیز از این امر متمایز نبوده است. با ظهور آینده نگاری در دهه 1940 و تثبیت آن بعنوان یک علم در دهه‌های بعد، از روش شناسی های متفاوتی در این علم استفاده شده که در آغاز عمدتا به تجربه‌گرایی متکی بوده و برای تحلیل مفاهیم از آن کمک گرفته است ولی در عصر حاضر، این مبنای فلسفی با چالش‌هایی روبرو شده است. در این مقاله به بررسی مبانی فلسفی و ماهیت میان‌رشته‌ای آینده‌نگاری می‌پردازیم و تناسب ابتنای روش شناسی آینده‌نگاری راهبردی به رئالیسم انتقادی باسکار را مورد بررسی قرار می‌دهیم. تحقیق حاضر از نوع توصیفی است. داده‌ها به روش کتابخانه‌ای گرداوری شدند و به روش تحلیلی-انتقادی مورد بحث و بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد آینده نگاری راهبردی به عنوان یک دانش انسانی و اجتماعی، ماهیتی میان رشته‌ای دارد و متمایل به استفاده از رویکردی آمیخته در روش‌شناسی است و رئالیسم انتقادی باسکار می‌تواند یک بستر معرفتی مناسب در این عرصه فراهم آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique of the Philosophical Fundamentals of Strategic Foresight Interdisciplinary as a Modern Socio-Humanistic Science (Stressing the Founding of Strategic Foresight Methodology on Bhaskar’s Critical Realism)

نویسندگان [English]

  • moslem shirvani naghani 1
  • Eynollah Keshavarz Turk 2
  • ashkan yousefi 3
1 IKIU
2 Assistant Prof., Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
3 IKIU
چکیده [English]

Examining the method and methodology requires entering the field of philosophy of science. Sciences have gotten help from methodology for their improvement in researches, and the science of foresight is not an exception. With the emergence of foresight in 1940’s and its establishment as a science in later decades, various methodologies were employed in this science which in the beginning mainly relied on experimentalism and were used for analyzing concepts. However, in recent decades, this philosophical basis has encountered some challenges. In this article we would undertake to study the philosophical fundamentals and the interdisciplinary nature of foresight and examine the proportion of basing the methodology of strategic foresight on Bhaskar’s critical realism. The present research is of descriptive type. Data are collected with library method and are critically reviewed with an analytical-critical approach. The results of the research indicate that the strategic foresight as a human and social science is of an interdisciplinary nature and tends to employ an intermingled approach in methodology, in which (from this perspective) Bhaskar’s critical realism can provide a suitable epistemic ground in this arena.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical realism
  • Interdisciplinary Knowledge
  • Methodology
  • philosophy of science
  • Strategic foresight

مراجع

اسدپور، فروغ (1397)، «رئالیسم انتقادی: معرفی و نقد آراء روی باسکار»، نشریۀ فضا و دیالکتیک، شمارۀ 3(9)، صص 25-15.
پویمن، لوئیس (1388)، معرفت‌شناسی مقدمه‌ای بر نظریه شناخت. ترجمۀ رضا محمدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7.
تریگ، راجر (1394)، فهم علم اجتماعی، ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر گل آذین.
چالمرز، آلن (1394)، چیستی علم، ترجمۀ سعید زیباکلام، چاپ پانزدهم، تهران: سمت.
رهادوست، بهار (1385)، «رئالیسم انتقادی و روش شناسی تحقیق»، فصلنامۀ زیبا شناخت،  شمارۀ 14، صص 184-167.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه (1391)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. چاپ بیست و چهارم، تهران: نشر آگه.
شیروانی ناغانی، مسلم (1397)، توسعۀ فرایند خلق راهبرد رقابتی در آینده‌نگاری راهبردی برای سازمان‌ها با رویکرد یکپارچه، رساله دکتری در رشته آیندۀ‌پژوهی، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
شیروانی ناغانی، مسلم؛ عیوضی، محمد رحیم (1396)، «نقدی بر معرفت شناسی مطالعات مربوط به آینده، با تأکید بر عقلانیت آینده‌نگاری راهبردی»، پژوهش‌های معرفت‌شناختی، شمارۀ 13، صص 128-107.
صادقی، رضا (1389)، «نقدهای پوپر و مشکلات ابطال‌پذیری»، معرفت فلسفی، شمارۀ 8 (2)، 150-125.
10.قائمی‌نیا، علی‌رضا (1382)، «دو نوع رئالیسم: خام و انتقادی»، فصلنامۀ ذهن،شمارۀ  14، صص 27-40.
11. مقدم حیدری، غلام حسین (1391)، «روش‌شناسی فایرابند»، روش‌شناسی علوم انسانی، شمارۀ 70، صص 176-149.
12.ناجی، سعید (1382)، «لاکاتوش و معقولیت معرفت علمی»، روش‌شناسی علوم انسانی، شمارۀ 34، صص 120-97.
13.ناجی، سعید (1388)، «نقدی بر روش‌شناسی برنامه‌های پژوهش علمی لاکاتوش»، متافیزیک، دورۀ جدید، شمارۀ 2، صص 80-63.
14.ناظمی، امیر؛ قدیری، روح‌‌الله (1385)، آینده‌نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران: مرکز صنایع نوین.
Bell, W. (2003), Foundations of Futures Studies: Human Science for a New Era, New Brunswichk, NJ: Transaction Publishers.
Bhaskar, R. (2008), A Realist Theory of Science, London and New York: Routledge.
Bisman, J. (2010), “Post positivism and Research: A (Personal) Primer on Critical Realism”, Australasian Business and Finance Journal, No 4(4), pp. 3-25.
Cameron, R. (2011), “Mixed Methods Research: The Five Ps Framework”, The Electronic Journal of Business Research Methods, No 9(2), pp. 96-108.
Clark, A. M. (2008), “Critical Realism”, In: The Sage Encyclopedia of Qualitative Research Methods, Edited by Lisa M. Given. London: SAGE, pp. 167-169.
Dufva, M., Konnola, T. & Koivisto, R. (2015), “Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile”, Futures, No 73, pp. 100-111.
Ferkiss, V. (1977), “Futurology: promise, performance, prospects”, The Washington Papers, No 50, pp. 27-48.
Gaspar, T. S. (2015), “Strategia Sapiens–strategic foresight in a new perspective”, Foresight, No 17(5), pp. 405-426.
Godfrey-Smith, P. (2016), “Dewey and the Question of Realism”, Noûs,  No 50(1), pp. 73-89.
Helmer, O. (1983), Looking forward: a guide to futures Research, Beverly Hills, CA: SAGE.
Helmer, O. (2009), Oral History Interview with Olaf Helmer, Conducted by Kaya Tolon, Deposited in the Olaf Helmer Folder at the University of Southern California Archives.
Kuosa, T. (2011), “Evolution of futures studies”, Futures, No 43, pp. 327-336.
Kuosa, T. (2012), The Evolution of Strategic Foresight: Navigating Public Policy Making, Oxfordshire: Routledge.
Little, D. (2016), Varieties of Social, San Francisco: Westview.
Podesta, G. P., Natenzon, C. E., Hidalgo, C. & Toranzo, F. R. (2013), “Interdisciplinary production of knowledge with participation of stakeholders: A case study of a collaborative project on climate variability, human decisions and agricultural ecosystems in the Argentine Pampas”, Environmental Science & Policy, No 26, pp. 40–48.
Popper, K. R. (1969), Conjectures & Refutations, London: Routledge and Kegan Paul.
Smits, R., Zweck, A., Rader, M., Barre, R. & Salo, A. (2001), Strategic policy intelligence: Current trends, the state of play and perspectives, Seville, Spain: IPTS.
Stein, Z. (2007), “Modeling the demands of interdisciplinarity: Toward a framework for evaluating interdisciplinary endeavors”, Integral Review, No 4, pp. 92-107.
UNIDO. (2005), Technology Foresight Manual, (vol. 1), Vienna: United Nations Industrial Development Organization.
Voros, J. (2007), “On the Philosophical Foundations of Futures Research”, In: Knowing Tomorrow: How Science Deals with the Future?,Edited by Patrick van der Duin. Delft: Eburon Academic Publishers, pp. 69-90.
پژوهش‌های عقلی نوین
دوره 5، شماره 9 - شماره پیاپی 9
بهار و تابستان 1399
صفحه 83-104

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار