تحلیل تطبیقی چیستی و کارکردانگاره در شئون مختلف حیات انسانی از منظر متون دینی و میراث فلاسفۀ مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه تهران

2 طلبۀ سطح چهار و دانشجوی دکتری مبانی نظری اسلام دانشگاه تهران

چکیده

شناخت نفس از اهمّ معارفی است که آموزه‌های وحیانی و عقلانی بر نقش اساسی آن تأکید دارند. احساس، گفتار، رفتار و موضع‌گیری انسان مبتنی بر عللی می‌باشد که یکی از عوامل بسیار مهم و نادیده گرفته شدۀ آن، «انگاره» است که قلمرو تأثیر آن، تمام ابعاد زندگی بشری را دربرمی‌گیرد. از آنجا که مدیریت انگاره، فرع بر شناخت آن می‌باشد، این جستار با روش تحلیل گزاره‌ای و سیستمی، «ماهیت و کارکرد» انگاره را در افکار و اعمال آدمی بررسی می‌کند. مسئلۀ تحقیق به‌طور مستقیم در دو علم فلسفه و روان‌شناسی ریشه داشته و محقق می‌کوشد با رویکرد فلسفی و وجودشناختی، چیستی انگاره و نقش آن در فلسفة اسلامی و متون دینی را توضیح دهد. انگاره، صورت ذهنی قدرتمند و دارای تأثیر ناخودآگاه است که می‌تواند به تدریج برجسته شده، جانشین موضوع واقعی شود و به سبب تغییر نگرش، چارچوب کلّی افکار و تعامل در مورد آن موضوع را تعیین کند و از طریق منطق رجحان، در تصمیم‌گیری شخص، تأثیر گذارد. ماهیت و کارکرد انگاره میان حکمای مسلمان - و به شکل متعالی در دیدگاه ملاصدرا - تحت عنوان «قوّۀ خیال» به نحوی دقیق‌تر تبیین می‌شود. در تعالیم آسمانی اسلام نیز نقش انگاره با تعبیر «ظنّ» مورد تأکید قرار گرفته و به اصلاح آن توجه شده است. هدف پژوهش پیش‌رو، شناخت صحیح انگاره در پرتو آموزه‌های وحیانی و عقلانی است تا از طریق توجه به آن، زمینه‌های لازم برای کنترل و اصلاح انگاره در ابعاد مختلف زندگی فراهم گردد و با کاستن از عواقبِ عدم التفات به این بُعد پنهان، گامی مهم در مسیر معرفت نفس و نیل به حیات طیّبه، برداشته شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of the Quiddity and Function of Supposition in Various Aspects of Human Life from the Viewpoint of Religious Texts and the Heritage of Muslim Philosophers

نویسنده [English]

  • Alireza Nowrouzi 2
2 طلبۀ سطح چهار و دانشجوی دکتری مبانی نظری اسلام دانشگاه تهران
چکیده [English]

Self-knowledge is among the most important teachings whose essential role is emphasized by the revelatory and rational doctrines. Human feelings, speech, behavior, and attitudes are based on causes, one of the most important and neglected factors of which is the "supposition" whose realm of influence encompasses all aspects of human life. Since the management of a supposition is peripheral to its cognition, this paper examines the "nature and function" of the supposition in human thoughts and actions through the method of propositional and systematic analysis. The problem of research is directly rooted in the two disciplines of philosophy and psychology, and the researcher tries to explain the quiddity of supposition and its role in Islamic philosophy and religious texts with a philosophical and ontological approach. Supposition is a powerful mental form with an unconscious effect that can gradually become outstanding and replace the real subject, and due to changing attitudes, determine the general framework of thoughts and interactions on that subject and influence the person's decision-making through the logic of preference. The nature and function of supposition among Muslim scholars - and in a sublime way in Mullā Ṣadrā's view - is explained in more detail under the heading of "imagination". In the heavenly teachings of Islam, the role of supposition, interpreted as "suspicion" (ẓann), has been emphasized and attention has been paid to its correction. The present research is intended to correctly understand supposition in the light of revelatory and rational teachings in order to provide the necessary grounds for controlling and correcting supposition in different aspects of life and by reducing the consequences of not paying attention to this hidden dimension, an important step is taken toward self-knowledge and attainment of a goodly pure life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • upposition
  • Ṣadrā
  • human being
  • wisdom
  • suspicion
  • imagination

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. فرامرزقراملکی،احد، (1398)، «خیال به مثابه نفس حیوانی، بازشناسی خیال نزد صدرالمتألهین در پرتو تبیین مبانی و تحلیل کارکردها»، فصلنامۀ آیین حکمت، ش40، ص 246-223.
  3. ________، قدرت انگاره؛ تهران: مجنون؛1395ش.
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1404)، الشفاء(طبیعیّات)، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
  5. ________،(1353)، منطق دانشنامۀ علائی،به کوشش محمدمعین، تهران: دهخدا.
  6. ________، [بی‌تا]، الاشارات والتنبیهات، باشرح نصیرالدین طوسی،حیدر آباد، بی‌نا.
  7. بهمنیار، ابن‌مرزبان (1375)، التحصیل، تهران:دانشگاه تهران.
  8. رازی، فخرالدّین (1411)،المباحث المشرقیّه، قم: بیدار.
  9. ________، (1373)، شرح عیون الحکمة، تهران:موسسة‌الصادق7.
  10. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم، (1981)، الأسفار الأربعه، بیروت:دارالأحیاء التراث.
  11. ________، (1363)، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
  12. ________، (1382)، الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه،تصحیح مصطفی محقق داماد،تهران:بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  13. ________، (1383)، الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعة،تصحیح علی اکبر رشاد، تهران:بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  14. ________، (1382)، الشواهدالربوبیه فی‌المناهج‌السلوکیه،حواشی حاج ملاهادی سبزواری،تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی،قم:بوستان کتاب.
  15. ________، (1341)، عرشیه،ترجمۀ غلام حسین آهنی،تهران: مولی.
  16. ________، (1381)، کسر الاصنام الجاهلیة، تهران:بنیاد حکمت صدرا.
  17. ابن‌عربی (1293)، الفتوحات المکیّه،مصر: بولاق.
  18. فارابی، ابونصر (1995)، آراء اهل المدینه الفاضله، بیروت: الهلال.
  19. طباطبایی، محمّد حسین (1382)،اصول فلسفه و روش رئالیسم،شرح مرتضی مطهری،تهران: صدرا.
  20. ________ ، (1391)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم:مؤسسۀ اسماعیلیان.
  21. مطهری، مرتضی (1370)،مجموعۀ آثار؛ تهران:صدرا.
  22. ویکی‌پدیا،قانون جذب، قانون-جذب fa.m.wikipedia.org/wiki/
  23. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1369)، اصول الکافی،ترجمۀ مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیۀ اسلامیه.
  24. مجلسی، محمد‌باقر (1403)، بحارالأنوارالجامعة لدرر الأخبارالأئمةالأطهار، بیروت: دارالإحیاءالتراث العربی.
  25. قمی، عباس (1395)، کلیات مفاتیح الجنان، قم:آیین دانش.
  26. ابن‌فارس، احمد (1387)، ترتیب عجم المقاییس اللغة، قم:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  27. راغب اصفهانی، حسین (1404)، المفردات فی‌غریب القرآن، بی‌جا، الکتاب.
  28. طیب حسینی، سید محمود (1390)، «معناشناسی ظنّ در قرآن کریم»، کتاب قیّم،ش1، ص 65-41.
  29. ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن علی،[بی‌تا]، منتخب قرةالعیون النواظرفی الوجوه والنظائر فی القرآن الکریم، اسکندریه:منشأة‌المعارف.
  30. فیروزآبادی، مجدالدین (1421)، بصائر ذوی التمیز، قاهره، بی‌نا.
  31. طبرسی، فضل‌بن حسن (1374)، جوامع الجامع، ترجمة احمدشادمهری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  32. بیستونی، محمد (1390)، تفسیر مجمع البیان جوان، قم:بیان جوان.
  33. اهل سرمدی،نفیسه (1394)،«از خیال ابن عربی تامعرفت شناسی صدرایی»،جاویدان خرد، ش 27، ص 28-5 .
  34. حداد، وحیده، شاملی، نصرالله (1390)، «تأملی در خیال از دیدگاه برخی از فلاسفه»، إسراء، ش2،ص 176-161.
  35. سهروردی، شهاب الدین (1384)، حکمة‌الاشراق،ترجمه وشرح سیدجعفرسجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  36. ________، (1379)، مجموعه مصنفات، تهران: بی‌نا.
  37. ________، (1372)، مجموعه مصنفات،تصحیح هانری کربن، تهران:مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
  38. داوری اردکانی، رضا (1383)، فلسفة تطبیقی،تهران: ساقی.
  39. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1385)، «فرق بین خیال متصل ومنفصل»، فصلنامۀ هنر، ش70، ص 31-28.
  40. انصاریان، زهیر (1385)، «بازشناسی عناصر فلسفۀ هنر برمبانی حکمت صدرایی»، نقد و نظر، ش3، ص 246-220.
  41. اکبریان، رضا (1388)، «قوّۀ خیال وعالم صورخیالی»، آموزه‌های فلسفی-کلامی، ش8، 32-3.
  42. وفائیان، محمدحسین (1395)، «تبیین کارکردقوّۀ خیال درصدورافعال عاقلانه ازانسان با تأکید برمبانی صدرالمتألهین»،اخلاق وحیانی، ش11، ص .
  43. کرمانی، حسین (1389)، انگاره های ذهنی، www.sciencepeak.com/?p=7414
  44. خاتمی، محمود (1387)، اندیشه‌های صدرایی،تهران: نشر علم.
  45. میرهادی، سیدمهدی؛ نوروزی رضاعلی؛ بختیارنصرآبادی، حسنعلی (1392)، «رابطۀ خیال و اراده در فلسفۀ ملاصدرا»،تأملات فلسفی، ش11، ص 39-21.
  46. سعادتی خمسه، اسماعیل؛ «شأن معرفتی قوّۀ خیال در نقد اول کانت:ارزیابی از منظر صدرایی»، آینۀ معرفت، ص 73-51.
  47. آزمندیان، علیرضا، (1388)، تکنولوژی فکر، تهران: نشر مؤلّف.
  48. D`Andrade` R. G. (1992), Schemas and Motivation, Cambridge: Cambridge University Press.
  49. Garro` L. C. (2000), “Remembering What One Knows and the Construction of the past: A Comparison of Cultural Consensus Theory and Cultural Schema Theory”, Ethos, 28 (3).

 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار