بررسی اشتراک لفظی متشبح وجود از دیدگاه علیقلی‌بن‌قرچغای‌خان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ادیان قم

2 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

اشتراکِ لفظی و معنوی وجود در فلسفۀ متأخر اسلامی (از زمان میرداماد تا عصر حاضر) همواره یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل فلسفی بوده است. عده‌ای همچون ملاصدرا و شاگردانش به اشتراک معنوی وجود و عده‌ای همچون تبریزی و برخی از شاگردانش به اشتراک لفظی وجود قائل شدند. در این میان یکی از فیلسوفان گمنام عصر صفوی یعنی علیقلی‌بن‎قرچغای‌خان که از شاگردان ملارجبعلی تبریزی است، دیدگاه سومی را در این‌باره با عنوان اشتراک لفظی مُتَشَبَّح مطرح کرده است. وی کوشیده است با توجه رابطۀ مدرَک و مدرِک و علم الهی این نظر را به اثبات برساند. مسئلۀ اصلی در این مقاله توصیف و تحلیل نظریۀ اشتراک لفظی مُتَشَبَّح وجود به عنوان قول سوم در بحث اشتراک لفظی و معنوی وجود است که البته از جنبه‌های انتقادی خالی نخواهد بود. هدف از این مقاله، بحث دربارۀ این نظریه ابداعی و شناساندن آن به جامعۀ دانشگاهی و اندیشمندان است. روش مقاله، توصیفی ـ تحلیلی خواهد بود. نتیجۀ اجمالی که نویسندگان در مقاله به آن دست یافته‌اند این است که هر دو استدلال قرچغای‌خان برای اثبات اشتراک لفظی مُتَشَبَّح وجود به دلیل ابهام، نقص استدلال، پیش‌فرض‌های نادرست، تقریر غیرروش‌مند به هدف خود دست نمی‌یابند و نظریه تا حد قابل‌توجهی مبهم و غیرموجه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Incorporated (Mutashabbaḥ) Equivocation of Existence from the Viewpoint of Ali Quli bin Qarachaghai Khan

نویسندگان [English]

  • Ansari Fatemeh 1
  • Mohammad Jalaloddin Makeki 2
2 Assistant Professor, University of Religions and Denominations
چکیده [English]

The equivocation (ishtirāk-i lafẓī) and shared meaning (ishtirāk-i ma‘nawī) of existence in late Islamic philosophy (from the time of Mirdamad to the present era) has always been one of the most controversial philosophical issues. Some like Mulla Sadra and his disciples believed in shared meaning of existence and some others like Tabrizi and some of his disciples believed in equivocation of existence. Meanwhile, one of the unknown philosophers of the Safavid era, named Ali Quli bin Qarachaghai Khan - one of the disciples of Mulla Rajabali Tabrizi - has brought up a third assertion by the title incorporated (mutashabbaḥ) equivocation. He tries to prove this view by paying attention to the relationship between perceived and percipient and divine knowledge. The main issue in this article is the description and analysis of the theory of incorporated equivocation of existence as the third assertion in this issue; however, the analysis will not be free from critical aspects. The purpose of this article is to discuss and introduce this innovative theory to the academic community and thinkers. The research method in this article is descriptive-analytical. The summary result that the authors have achieved is that both arguments of Qarachaghai Khan to prove the incorporated equivocation of existence, due to ambiguity, lack of reasoning, incorrect presuppositions, and non-methodical presentation, do not attain the goal and the theory is vague and unjustified to a considerable extent.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ali Quli bin Qarachaghai Khan
  • shared meaning of existence
  • equivocation of existence
  • incorporated equivocation
  • existence
  1. ابن‏سینا، حسین بن عبدالله (1379)، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‎پژوه، دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. ابن‏سینا، حسین بن عبدالله (1400ق)، الکشف عن ماهیة الصلاة در رسائل ابن‌سینا، قم: انتشارات بیدار.
  3. امین، محسن (1403ق)، اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
  4. امین، حسن (1408ق)‏،مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت‏: دارالتعارف للمطبوعات‏.
  5. اوجبی، علی (1383)، «نگاهی به کتاب احیای حکمت»، آینۀ میراث، سال دوم، شمارۀ چهارم، صص 182-179.
  6. آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1403ق)، الذریعه إلی تصانیف الشیعة، سوم، بیروت: دار الاضواء.
  7. آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن (1430ق)، طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  8. بغدادی، ابوالبرکات‏ (1373)، المعتبر فى الحکمة، دوم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  9. تبریزی، ملارجبعلی (1386)، الاصل الاصیل، تصحیح و مقدمه عزیز جوانپور هروی و حسن اکبری بیرق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  10. جوادی آملی، عبدالله (1375)، رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: مرکز نشر اسراء.
  11. سبزواری، ملاهادی (1369)، شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق آیت‏الله حسن حسن‏زاده آملی، تقدیم و تحقیق مسعود طالبی، تهران: انتشارات ناب.
  12. سهروردی، شهاب‎الدین (1375)، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری کربن و سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، دوم، تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  13. شرف‏الدین، عبدالله (1411ق)‏، مع موسوعات رجال الشیعة، لندن: الإرشاد.
  14. شیرازی، سیدرضی (1392)، درس‏های شرح منظومه حکیم سبزواری، ویرایش و تنظیم فاطمه فنا، سوم، تهران: انتشارات حکمت.
  15. عقیقى بخشایشى، عبدالرحیم‏ (1387)، طبقات مفسران شیعه‏، چهارم، قم: دفتر نشر نوید اسلام.
  16. قرچغای‏خان، علی‏قلی (1377)، احیای حکمت، مقدمه غلامحسین ابراهیمی دینانی، تصحیح فاطمه فنا، تهران: میراث مکتوب.
  17. قرچغای‏خان، علی‏قلی، حدودات و قانونات، نسخۀ خطی دانشگاه تهران به شماره 1/7431.
  18. قرچغای‏خان، علی‏قلی، مرآة المثول، نسخۀ خطی دانشگاه تهران به شماره 2/7431.
  19. کاپلستون، فردریک (1380)، تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی، چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  20. ملاصدرا (1981م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
  21. آشتیانی، سید جلال‏الدین (1393)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران از عصر میرداماد و میرفندرسکی تا عصر حاضر، سوم، قم: بوستان کتاب.