بررسی تاریخی- تحلیلی رهیافت ابن سینا و کانت درباب ماهیت دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان

2 عضو هیات علمی

چکیده

در یک فلسفة عقلی وابسته به سنّت کلاسیک - مانند فلسفة ابن‌سینا که موضوع فلسفه را موجود از آن جهت که موجود است می‌داند و مسائل فلسفه را عوارض ذاتی این موضوع معرفی می‌کند - نخستین پرسش این است که هر مسئلة فلسفی جدید باید از عوارض ذاتی موجود مطلق یا موجود چونان موجود باشد. به این ترتیب، باید برای فلسفة دین و هر فلسفة مضاف دیگری، جایگاهی منطقی در نظام وجود مطلق پیدا کرد. مهم‌ترین ویژگی فلسفة دین ابن‌سینا، عقلانیّت دین و هماهنگی کامل آن با اصول پیشینی عقل نظری است که در عین حال، روح نظریة انسان کامل عرفانی نیز در آن یافت می‌شود.کانت‌ معتقد است‌ که‌ دین‌ حقیقی، یک‌ دین‌ است،‌ ولی‌ عقاید مذهبی‌ بسیار متفاوتی‌ وجود دارند. بنابراین‌ شایسته‌تر است‌ که‌ بگوییم‌ فلان‌ شخص‌ پیرو مذهب‌ یهود یا اسلام‌ یا مسیحی، کاتولیک‌ یا لوتری‌ است‌ تا اینکه‌ او را متدین‌ به‌ این‌ دیانت‌ یا آن‌ د یانت‌ توصیف‌ کنیم. برای کانت، چنان که خود نیز توصیف می‌کند، مذاهب همچون انگشترهایی هستند که تنها روگرفتی از انگشتر حقیقی به شمار می‌آیند. نزد وی ‌ مؤ‌ثرترین‌ روشی‌ که‌ کلیسا می‌تواند دین‌ محض‌ را انتقال‌ و ترویج‌ دهد، کتاب‌ مقدس‌ است؛ زیرا کتاب‌ مقدس‌ حتی‌ نزد کسانی‌که‌ آن‌ را نخوانده‌اند از احترام‌ والایی‌ برخوردار است. براین اساس، حداقل‌ باید  مجموعة‌ کوچکی‌ از محققان‌ یا کشیشان‌ خبره‌ وجود داشته باشند تا‌ معنای‌ اخلاقی‌ متون‌ مقدس‌ و آیین‌های‌ تاریخی‌ کلیسا را برای‌ اعضای خود‌ توضیح‌ دهند و از کلیسا برابر دشمنان‌ دفاع‌ کنند. نویسندگان در جستار پیش‌رو با بررسی تطبیقی-تحلیلی رهیافت ابن‌سینا و کانت دربارۀ ماهیت دین را مقایسه و تطبیق می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historical-Analytical Study of the Approaches of Avicenna and Kant to the Nature of Religion

نویسندگان [English]

  • Mehrdad Amiri 1
  • shahram rahnama 2
1 عضو هیئت علمی دانشگاه لرستان
2 Member of Faculty of Theology and Islamic Studies
چکیده [English]

In a rational philosophy affiliated with the classical tradition - such as Avicenna's philosophy, which considers the subject of philosophy to be existent insofar as it exists and introduces the problems of philosophy as inherent accidents of this subject - the first question is that every new philosophical problem must be one of the inherent accidents of absolute existent or existent as existent. Thus, a logical status must be found for the philosophy of religion and any other co-relation philosophy in the system of absolute existence. The most important feature of Avicenna's philosophy of religion is the rationality of religion and its complete harmony with the a priori principles of theoretical intellect, which at the same time contains the spirit of the theory of the mystical perfect man.
Kant believes that true religion is one religion, but there are very different religious beliefs. It is therefore more appropriate to say that such and such a person is a follower of Judaism or Islam or Christianity, Catholic or Lutheran, than describing him as a follower of this or that religion. For Kant, as he himself describes, religions are like rings that are only replicas of the true ring. For him, the most effective way in which the church can transmit and promote pure religion is through the Holy Scripture, because the Holy Scripture is highly respected even by those who have not read it. Accordingly, there must be at least a small group of scholars or expert priests to explain the moral meaning of the sacred texts and the historical rites of the church to its members and to defend the church against its enemies. In the present research, the authors compare and contrast the approaches of Avicenna and Kant regarding the nature of religion through a comparative-analytical study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religion
  • Avicenna
  • Kant
  • ethics
  • society
  1. ابن‌سینا (1331ق)، رسالۀ نفس، مقدمه و حواشی و تصحیح موسی عمید، تهران: انجمن آثار ملی.
  2. ابن‌سینا (1363)، المبدأ و المعاد،به اهتمام عبدالله نورانی،تهران: انتشارات‌ مؤسسه‌ مطالعات اسلامی‌دانشگاه مک‌گیل.
  3. ابن‌سینا (1379)، النجات ، مقدمه و تصحیح از محمدتقی دانش‎پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. ابن‌سینا (1404)، الشفاء-الهیات، به تصحیح سعید زائد، قم: انتشارات مرعشی.
  5. ابن‌سینا (1377)، الهیات نجات،ترجمه و تفسیر یحی یثربی ، تهران: انتشارات فکر روز.
  6. ابن‌سینا (1952)، احوال النفس، قاهره، بی‌نا.
  7. ابن‌سینا (1375)، اشارات و تنبیهات، نشر البلاغه، بی‌جا.
  8. ابن‌سینا (1405ق)، القصیده المزدوجه، قم: انتشارات مرعشی
  9. ابن‌سینا (1352)، معراج نامه، قم: انتشارات مطبعه عروه الوثقی
  10. اسفرایینی نیشابوری، فخرالدین (1383)، شرح النجات، مقدمه و تصحیح حامد ناجی اصفهانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  11. حرانی، ابن ‌میثم (1386)، قواعد المرام فی علم الکلام، به اهتمام: محمود مرعشی، قم: انتشارات کتاب‌خانه عمومی‌آیت‌الله مرعشی نجفی.
  12. بهشتی، احمد (1386)، شرح تجرید نمط هفتم اشارات و تنبیهات، قم: انتشارات بوستان کتاب.
  13. پازوکی، شهرام (1390)،عمل گرایی مدرن در دین، جاودان خرد،سال هفتم، ش 3، ص 5-19.
  14. توکلی، غلامحسین (1379)، خاستگاه دین از دیدگاه فروید، تهران: انتشرات سهروردی.
  15. جوادی آملی، عبدالله (1388)، نظر ابن‌سینا دربـارۀ نـبـوت، مجلۀ الکترونیکی اسرا،شمارۀ 8،
  16. دورکهیم، امیل (1383)،صورت بنیادین حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: انتشارات نشر مرکز.
  17. کانت، امانوئل (1370)، تمهیدات، ترجمۀ غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  18. کانت، امانوئل (1387)،نقد عقل عملی،مترجم علی قیصری، تهران: انتشارات کتاب ماه فلسفه.
  19. کانت، امانوئل (1380)، دین در محدودۀ عقل محض، منوچهر صانعی دربیدی، تهران: انتشارات نقش و نگار.
  20. کانت، امانوئل (1376)، دین طبیعی، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‎بیدی، تهرن: ارغنون.
  21. کانت، امانوئل (1377)، نقد قوۀ حکم، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران: نشر نی.
  22. همیلتون، ملکلم (1385)،جامعه‎شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: انتشارات ثالث.
  23. هیوم، دیوید (1388)، تاریخ طبیعی دین، ترجمۀ حمید اسکندری، تهران: انتشارات علم
  24. Kant,Immanual, (2010), Critique of pure reason, Trans by J. M. D. Meiklejohn, Copyright © 2010 The Pennsylvania State University
  25. Kant,Immanual, (1929), Critique of pure reason, Trans by NORMEN KEMP SMITH,MACMILLAN AND CO, LIMITED ST. MARTIN S STREET, LONDON.https://archive.org/stream/immanuelkantscri032379mbp#page/n525/mode/2up
  26. Palmquist, Stephen, R.(2000), Kant’s Critical Religion, Hants: Ashgate
  27. Wood, Allen, W,(1970) Kant’s Rational Theology, London: Cornell University Press.