نظریه هنر فاضله فارابی و رهیافت های معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

فیلسوفان مسلمان همچون فارابی در آثار گوناگون خود به هنر و کارکردهای سیاسی و اجتماعی و اخلاقی آن توجه داشته اند. در آثار اندیشمندان معاصر مانند مرتضی مطهری، محمدتقی جعفری و جوادی آملی نیز مطالب قابل توجهی به چشم می خورد که بتواند مبنای یک نظریه هنر و زیبایی قرار گیرد.
در نظریه هنر فاضله فارابی هنرمند در طبقه دوم مدینه فاضله و حامل حقایق دینی و سعادت معقول است. این به معنای نفی ویژگی های زیباشناختی و خلاقیت هنری نیست، بلکه همه ارزش های هنری پیش فرض هنر بودن هنر فاضله است. نظریه هنر فاضله فارابی از محاکات صور حسی و خیالی تا محاکات معقولات یا رهیافت هنرحکمت را شامل می شود. هنر سرگرمی با توجه به لزوم آن در مسیر سعادت غایی در حدود و اندازه های معینی مورد قبول فارابی است.
در آثار متفکران معاصر نیز مراتب مختلف زیبایی و هنر نفی نمی شود، بلکه تاکید می شود که زیبایی و هنر منحصر در انواع حسی و مادی و حتی زیبایی فکری نیست و شامل زیبایی معقول هم می شود. به عنوان نمونه مطهری در مقدمه داستان راستان به رهیافت هنرحکمت و انتقال معارف به جامعه توجه داشته غفلت از آن را به عنوان بیماری اجتماعی یاد می کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

نظریه هنر فاضله فارابی و رهیافت های معاصر

نویسنده [English]

  • Nadia Maftouni
Associate professor at University of Tehran
چکیده [English]

Muslim philosophers, like Fārābi, have focused on the issue of art and its political, social and ethical functions in their different works. Likewise, contemporary intellectuals such as Morteza Motahari, Muhammad Taqi Ja'fari, and Javadi Amoli have also held thorough discussions on this issue which could be the basis for a theory of art and aesthetics. In Fārābi's theory of utopian art, the artist is placed in the second class of the utopian art and contains religious realities and reasonable happiness. This does not negate artistic creativity and aesthetic features, but it includes all artistic values and presupposes the artistic nature of utopian art. This theory spans sensual and imaginary form imaginations to rationalistic imaginations or wise are approach. Amusing art if directed in ultimate path of happiness is acceptable by Fārābi in a strict limitation and extent. In the works of contemporary intellectuals, different ranks of beauty and art is not negated but it is emphasized that art an beauty is not confined to different kinds of sensual and materialistic even to the intellectual beauty and includes reasonable beauty. For instance, in the introduction of Dastan va Rastan, Mutahari has noticed to wisdom art approach and preaching the knowledge to the society and stresses out that neglecting this fact is a kind of social disorder.

کلیدواژه‌ها [English]

  • utopian art
  • wisdom art
  • reasonable imaginations
  • reasonable beauty
  • Fārābi
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1375)، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم: نشر البلاغه.
  2. ـــــــــــ،  (1404ق)، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
  3. ـــــــــــ،  (1400ق)، رسائل، قم: بیدار.
  4. ـــــــــــ،  (1315)،  رساله در روانشناسی، مقدمه و حواشی و تصحیح محمود شهابی، تهران: کتابخانۀ خیام.
  5. ـــــــــــ،  (1331)، رسالۀ نفس، تصحیح موسی عمید، تهران: انجمن آثار ملی.
  6. ـــــــــــ،  (1428ق)، الشفاء، جلد چهارم، مقدمه و تحقیق ابراهیم مدکور، قم: ذوی القربی.
  7. ــــــــــ،  (1404ق)، الشفاء؛ الطبیعیات، مقدمۀ ابراهیم مدکور، قم: مکتبة آیة‌ا...‌العظمی المرعشی.
  8. ـــــــــــ، (1331)، طبیعیات دانشنامۀ علایی، مقدمه و حواشی و تصحیح محمد مشکوة، تهران، انجمن آثار ملی.
  9. ـــــــــــ،  (1359)، عیون‌الحکمة، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم.
  10. ـــــــــــ، (1371)، المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
  11. ـــــــــــ، (1363)، المبدا و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل.
  12. ـــــــــــ، (1396)، المختصر الاوسط فی‌المنطق، با مقدمه و تصحیح سید محمود یوسف ثانی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه.
  13. ـــــــــــ، (1364)، النجاة، تحقیق محمد‌تقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
  14. جعفری، علامه محمد تقی، (1378)، زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، چاپ دوم، تهران: کرامت.
  15. ـــــــــــ، [بی‌تا]، مولوی و جهان‌بینی‌ها در مکتب‌های شرق و غرب، چاپ دوم، تهران: مؤسسۀ انتشارات بعثت.
  16. جوادی آملی، عبدالله، (۱۳۹۰)، «اگر امروز عصر هنر است، هنرمند نباید روضه خوانی کند»، سایت خبری تابناک. https://www.tabnak.ir/fa/news/177628
  17. حلی، علامه جمال‌الدین حسن‌بن‌یوسف، (1388)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، تصحیح و توضیحات محسن بیدارفر، چاپ چهارم، قم: انتشارات بیدار.
  18. سهروردی، شیخ شهاب الدین، حکمة الاشراق، در: مجموعه مصنفات شیخ اشراق.
  19. ـــــــــــ، (1380)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح و مقدمه هانری کربن، جلد2، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  20. طوسی، خواجه نصیرالدین (1376)، اساس‌الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه تهران.
  21. فارابی، ابونصر محمدبن محمد، (2003م)، آراء اهل‌المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و تعلیقات علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  22. ـــــــــــ، (۱۳۸۴)، تحصیل السعادة و التنبیه علی سبیل‌السعادة، ترجمۀ علی اکبر جابری مقدم، قم: دارالهدی.
  23. ـــــــــــ، (1371)، التنبیه علی سبیل‌السعادة و التعلیقات و رسالتان فلسفیتان، تحقیق جعفر آل یاسین، چاپ افست، تهران: حکمت.
  24. ـــــــــــ، (1382)، فصول منتزعه، ترجمۀحسن ملکشاهی، تهران:سروش.
  25. ـــــــــــ، [بی‌تا]،«الف»، المنطقیات، تحقیق و مقدمه محمدتقی دانش پژوه، جلد 1، قم: کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
  26. ــــــــــــ، [بی‌تا]،«ب»، موسیقی کبیر، تحقیق و شرح غطاس عبدالملک خشبه، قاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
  27. متی بن‌یونس، ابوبشر، (1967م)، کتاب ارسطوطالیس فی فن الشعر، مقدمۀ زکی نجیب محمود و ترجمه و تحقیق شکری محمد عیاد، قاهره: دارالکاتب‌العربی للطباعة و النشر.
  28. مطهری، مرتضی (1361)، داستان راستان، جلد اول، تهران: صدرا.
  29. ــــــــــــ، (1367)، فلسفۀ اخلاق، تهران: صدرا.
  30. مفتونی، نادیا، (1393،«الف»)، پژوهشی در فلسفۀ علم دانشمندان مسلمان، تهران: سروش.
  31. ــــــــــــ، (۱۳۹۳،«ب»)، فارابی و فلسفه هنر دینی، تهران: سروش.
  32. ــــــــــــ، (1364)، مار زنگی، تهران: [بی‌نا].
  33. ــــــــــــ، (1391)، «ماهیّت هنر در اندیشۀ فارابی»، حکمت و فلسفه، شمارۀ 8 (32).
  34. می، رولو، (1391)، هنر مشاوره، ترجمۀ خدیجه علوی و نادیا شاملو، تهران: دانژه.
  35. نعمت‌الله، حمید، (1386)، بی‌پولی. (فیلم سینمایی)
  36. نوری، حسین، (1379)، شیوۀ شیدایی، تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  37. Greene, Brian,( 2011), What is Space, (The Fabric of the Cosmos 1 of 4).
  38. Jay, Antony & Lynn Jonathan, (1980-1988), Yes Minister.
  39. Zizek  ,Slavoj  ,( 2006), The   Pervert’s Guide to Cinema, Director: Sophie Fiennes.