واکاوی نو از دین به مثابه ذاتی متعین و فراطبیعی با تکیه بر آراء ملاصدرا همراه با نقدی بر دیدگاه فروید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی

چکیده

اعتقاد به دین نقش مهمی در معناداری زندگی انسان‌ها ایفا می‌کند از این‌رو اندیشمندان بسیاری به بررسی خاستگاه دین پرداخته‌اند؛ به‌طوری‌که گروهی از اندیشمندان معتقدند این عنصر معنابخش به زندگی منشأیی الهی و ماورایی دارد و برخی دیگر آن را بشری و برآمده از توهمات انسان‌ها می‌خوانند. ملاصدرا از نمایندگان معتقد به دیدگاه اول و فروید طرفدار اندیشه دوم است. این نوشتار با واکاوی دین و اوامر الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا آشکار می‌سازد فارغ از اختلافات مبنایی اندیشه صدرا و فروید، هسته مرکزی تفاوت دیدگاه هستی‌شناسانه صدرایی و روانشناسی فروید در مورد دین در پاسخ به این سئوال نهفته است که آیا دین ذات متعین و مستقل از ذهن بشر دارد یا نه؟ از منظر هستی‌شناسانه صدرایی پاسخ به این سئوال مثبت و از دیدگاه روانشناسانه انسان‌گرای فروید پاسخ به آن منفی است. این نوشتار تحلیلی فلسفی از منشأ دین و اوامر و نواهی آن از طریق بیان علم الهی و تبیین مطابقت دین و نظام احسن با علم الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا ارائه و اثبات می‌کند که دین ذاتی متعین و مستقل از توهمات بشری دارد سپس بر همان اساس دیدگاه فروید مبنی بر موهوم انگاری دین و الزامات دینی را نقد می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A New Exploration into Religion as a Determinate and Supernatural Essence with Reliance on Mulla Sadra’s Opinions along with a Critique of Freud’s Viewpoint

نویسنده [English]

  • Azam Irajinia
Assistant Professor Department of Islamic Philosophy Faculty of Theology
چکیده [English]

Belief in religion plays a meaningful role in human life. Thus, many thinkers have undertaken to study the origin of religion, in a way that a group of scientists believe that this significant element of life has a Divine and supernatural origin and others view it as humanistic and originated from human illusions. Mulla Sadra represents the former group and Freud is a proponent of the latter viewpoint. With an exploration into religion and Divine commands and by relying on Mulla Sadra’s opinion, the present article clarifies that apart from the fundamental differences of the views of Sadra and Freud, the central core of the differences of Sadra’s ontological viewpoint and Freudian psychology concerning religion lies in answering to the question as to “whether or not religion has a determinate essence independent from human mind?” From Sadra’s ontological viewpoint the answer to this question is positive and from Freudian humanistic psychology it is negative. This writing presents a philosophical analysis of the origin of religion and its commands and admonishments through explaining Divine knowledge and explicating the conformity of religion and the “best possible order” (niẓām al-aḥsan) to Divine knowledge with reliance on Mulla Sadra’s opinion and proves that religion has a determinate essence independent from human illusions, and then, on the same basis, it criticizes Freud’s viewing religion and its obligations as illusionistic.          

کلیدواژه‌ها [English]

  • essentialism of religion
  • illusionism of religion
  • Divine knowledge
  • the best possible order
  • Mulla Sadra
  • Freud

مراجع

  1. ابن‌فارس، (1404)، معجم مقائیس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  2. ابن‌منظور، (1408)، لسان العرب، ج 4، بیروت: داراحیاء، التراث العربی.
  3. جوادی آملی، عبدالله،(1381)، دین‌شناسی، تحقیق و تنظیم: محمدرضا مصطفی پور، قم: اسراء
  4. خسروپناه، عبدالحسین، (1392)، «اسلام و مدرنیته»، فصلنامۀ کلام اسلامی، دوره 22، شمارۀ 86، تابستان، 125-140
  5. خوش‌خو، صادق، سعیدی مهر، محمد، (1393)، «بازخوانی نظریۀ نظام احسن ملاصدرا در سایۀ تحلیل مبادی هستی‌شناسانۀ آن»، پژوهش‌های هستی‌شناختی، شمارۀ 5، صص 49-67.
  6. دورکیم، امیل، (1383)، صور بنیانی حیات دینی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: مرکز.
  7. شاله فلیسین، (1348)، فروید و فرویدیسم، ترجمۀ اسحاق وکیلی، تهران: ارسطو.
  8. سروش، عبدالکریم، (1378)، بسط تجربۀ نبوی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  9. __________،(1373)، قبض وبسط تئوریک شریعت نظریۀ تکامل معرفت دینی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.

10. شجاعی زند، علی­رضا، (1380)، دین، جامعه و عرفی شدن: جستارهایی در جامعه‌شناسی دین، تهران: نشر مرکز.

  1. __________، (1392)، «ذات‌انگاری دین»، جستارهای فلسفۀ دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شمارۀ 3 (پیاپی 5)، صص 81-111.

12. شیرازی، صدرالدین، (1360؛الف)، اسرار الآیات، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.

13. _________، (1360؛ب)، الشواهد الربوبیة، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی.

14. _________، (1362)، رسائل فلسفی، تعلیق و تصحیح و مقدمۀ سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

15. __________، (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی، ج 4 و 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

16. __________، (1387)، تفسیرالقرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، ج4، قم: بیدار.

17. صادقی، علی، (1395)، «واقع‌گرایی و ناواقع‌گرایی دینی بررسی و نقد آرای دان کیوپیت، پل بدام و دی. زی. فیلیپس»، پژوهشنامۀ دین، سال چهاردهم، شمارۀ اول، پیاپی 37، صص 118-91.

18. طریحی، فخرالدین، (1375)، مجمع‌البحرین، جلد 6، تهران: المکتبة المرتضویة.

19. عباسی، ولی الله، (1381)، «لوازم و پیامدهای نظریۀ تجربه‌گرایی وحی»، قبسات، شمارۀ 26، صص 104-122.

  1. فروید، زیگموند، (1368)، مفهوم ساده روانکاوی، ترجمۀ فرید جواهرکلام، تهران: مروارید.
  2. _________، (1383)، پنج گفتار از زیگموند فروید، با مقدمۀ تییر گای، ترجمۀ هورا رهبری، تهران: گام نو.
  3. _________، (1375)، آینده یک پندار، ترجمۀ هاشم رضی، تهران: آسیا.
  4. _________، (1397)، موسی و یکتاپرستی، ترجمۀ صالح نجفی، ویراستار علیرضا خالقی دامغانی، تهران: نشر نی.
  5. فنایی، ابوالقاسم، (1375)، درآمدی بر فلسفۀ دین و کلام جدید، قم: اشراق.
  6. فیلیپس، دی. زد، (1382)، «دین در آینۀ ویتگنشتاین»، ترجمۀ مصطفی ملکیان، هفت آسمان، شمارۀ 18، صص 66-41.
  7. قراملکی، احد فرامرز، (1376)، «تحلیل فراسوی روان‌شناختی فروید از دین»، قبسات، دوره 2، شماره 3، صص 132-146.
  8. مارکس، کارل، (1389)، گزیدۀ نوشته‌های کارل مارکس در جامعه شناسی و فلسفۀ اجتماعی، گزینش و پیشگفتار با تومور دماکزیمیلین روبل، ترجمۀ پرویز بابایی، تهران: نگاه.
  9. مجتهد شبستری، محمد، (1382)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: طرح نو.
  10. ________، (1379)، نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران‌ها، چالش‌ها، راه حل‌ها)، تهران: طرح نو.
  11. نوئی، ابراهیم، (1393)، باباپور گل‌افشانی، محمدمهدی، «دین ودین‌داران در نگاه صدرالمتألهین شیرازی»، فلسفه و کلام اسلامی، آینۀ معرفت، دانشگاه شهیدد بهشتی، دورۀ 14، شمارۀ 1، صص 64-96.
  12. هال، کالوین اسپرینگر، (1348)، مبانی روان‌شناسی فروید، ترجمۀ ایرج نیک آیین، تهران: غزالی.
  13. هیوم، رابرت، (1380)، ادیان زندۀ جهان، ترجمۀ عبدالرحیم­گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    1. Cupitt, Don (1990), Creation out of Nothing, SCM press, Cambridge: Cambridge University Press.
    2. ________, (2009), A Treatise of Human Nature, Auckland: The Floating Press.
    3. Locke, John (1991), An Essay Concerning Human Understanding, Oxford: Clarendon Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار