تحلیل ادله سمعی و عقلی بر استحاله خلق ابداعی از ممکن الوجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان

چکیده

آموزۀ خلق ابداعی در قرآن کریم و حدیث شریف ریشه دارد که موردتوجه فیلسوفان مسلمان نیز قرار گرفته است. خلق ابداعی برترین گونۀ تأثیر وفعل است وبه معنای پدید آوردن چیزی بدون مادّه وصورت پیشین می‌باشد؛ خلقی که تنها بر خالق و عنایت وی متوقف است. تحلیل و بررسی ادلۀ سمعی وعقلی بدین نتیجه می‌انجامد که  این گونه فعل، ویژۀ واجب‌الوجود است و صدور چنین فعلی از ممکنات، محال است. دو دسته از آیات قرآن و احادیثی از ائمۀ اطهار: به‌صراحت بر این اختصاص و امتناع دلالت دارد. همچنین پنج برهان عقلی بر استحالۀ ابداع از ممکن اقامه شده است: اکملیّت مبدِع (برتریِ پدیدآورنده)، مقتضای فعل ابداعی (ویژگیِ‌ِ پدیدآوری)، فقر ممکنات (نیازِ پدیده‌ها)، مقتضای حیِّز وماهیت (جایگاه وچیستی) و استقراء افعال ممکنات.  تحلیل ادلۀ قرآنی وحدیثی وبررسی براهین عقلی به‌ویژه با استفاده از سخنان فلاسفۀ مسلمان به این نتیجه می‌انجامد که صدور فعل ابداعی از ممکن‌الوجود محال است. آثار این نتیجه در آموزۀ فلسفی عقل اول وپندارِ تفویض در خلقت قابل‌پیگیری و طرح می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Scriptural and Rational Arguments on the Transformation of an Innovative Creation from Possible Existence

نویسنده [English]

  • Mohammad Soltani Renani
Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, University of Isfahan
چکیده [English]

The doctrine of innovative creation is rooted in the Holy Qur’an and the noble Hadith and has received the attention of Muslim philosophers. Innovative creation is the supreme form of influence and action, and means the creation of something without matter and the former form, a creation that rests solely on the Creator and His care. Analysis of scriptural and rational arguments leads to the conclusion that such a verb is especially obligatory, and it is impossible to issue such a verb. Two groups of verses from the Qur’an and the hadiths of the Imams explicitly indicate this assignment and refusal. There are also five rational arguments for the transformation of innovation from possible, which are: the completeness of the creator (superiority of the creator), the necessity of the creative act (characteristic of creation), the poverty of possibilities (the need for phenomena), and the necessity of existence (status and quiddity), and the induction of the contingent beings’ actions. Analysis of Qur’anic and hadith arguments, and examination of rational arguments, especially using the sayings of Muslim philosophers, lead to the conclusion that it is impossible to issue an innovative act out of the possible existence. The effects of this result can be proposed and pursued in the philosophical teaching of the first intellect and the notion of delegation in creation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Innovative creation"
  • "Creation not from thing"
  • "First intellect
  • absolute need"
  1. ابن ترکه، صائن‌الدین علی‌بن‌محمد (1378ش.)، شرح فصوص الحکم، قم:بیدار.
  2. ابن‌سینا،حسین‌بن‌عبدالله(1404ق)، الشفاء الاهیات، قم:کتابخانۀ نجفی مرعشی.
  3. ابن‌عربى،محى‌الدین(1405ق.)، الفتوحات المکیه، بیروت:دارصادر.
  4. ابن‌طیفور، أحمدبن‌أبی‌طاهر(1326ق.)، بلاغات النساء، قاهره:مطبعة والدةعباس.
  5. اشعرى، سعدبن‌عبدالله قمى‏(1360ش‏)، المقالات والفرق‏، تهران:مرکز انتشارات علمی وفرهنگى‏.
  6. آل‌یاسین، جعفر (1405ق)، الفارابی فی حدوده ورسومه، بیروت:عالم الکتب.
  7. اندلسی،ابوحیان محمدبن‌یوسف (1412ق)، البحر المحیط، بیروت:دارالفکر.
  8. بغدادى‏، عبدالقاهر (1408ق)، الفرق بین الفرق وبیان الفرقه الناجیه،‏ بیروت‏:دارالجیل.
  9. بقاعى،ابراهیم بن‌عمر(1427ق)، نظم الدرر فى تناسب الآیات والسور، بیروت:دارالکتب العلمیة.
  10. پاکتچی،احمد (1387ش)، «معنای لاشئ در انتقال از فلسفۀ یونانی به فلسفۀ اسلامی»، فصلنامۀ ادبیات وعلوم انسانی،ش49،ص109.
  11. ثقفی، ابراهیم بن‌محمد (1354ش.)، الغارات. تهران:انجمن ملی إیران.
  12. جهامی،جیرار (2002م.)، موسوعه مصطلحات الکندی والفارابی. بیروت:مکتبة ناشرون.
  13. حلى،حسن بن‌یوسف (1413ق)، کشف المراد، قم:مؤسسة نشر اسلامى.‏
  14. زمخشری، ابوالقاسم محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض‌التنزیل. بیروت:دارالکتاب العربی.
  15. سبحانى،جعفر(1412ق.)، الالهیات، قم:المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
  16. سبزواری،ملاهادی (1369ش)، شرح منظومۀ سبزواری، تهران:نشر ناب.
  17. سیدرضی،محمدبن‌حسین موسوی (1414ق)، نهج البلاغه، محقق:صبحی‏ صالح، قم:هجرت‏.
  18. صدوق،محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1414ق)، الاعتقادات‏، قم:الموتمر العالمی للشیخ المفید.
  19. صدوق،محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1378ق)، عیون أخبارالرضا، تهران:نشر جهان‏.
  20. صدوق،محمدبن‌علی‌بن‌بابویه (1398ق)،التوحید، قم:جامعۀ مدرسین
  21. طباطبایى،سیدمحمدحسین.(1410ق)، المیزان فى تفسیرالقرآن بالقرآن، قم:جامعۀ مدرسین.
  22. طبرسى، فضل‌بن‌حسن (1404ق)، مجمع‏البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت:موسسة الاعلمى.
  23. طبرى، محمدبن‌جریر (1420ق)، الجامع عن تأویل آى‌القرآن، بیروت:دارالفکر.
  24. طوسى، محمدبن‌حسن (1405ق)، التبیان فى تفسیرالقرآن، بیروت:داراحیاءالتراث العربى.
  25. طوسى، محمدبن‌حسن (1409ق)، اختیار معرفةالرجال‏، مشهد:نشر دانشگاه مشهد.
  26. طوسى، محمدبن‌حسن (1411ق)،الغیبه للحجة. قم:دارالمعارف الإسلامیه.
  27. طوسی، نصیرالدین (1403ق)، شرح‌الاشارات والتنبیهات، تهران:نشر کتاب.
  28. فارابی، محمدبن‌محمد (1405ق)، الجمع بین رأیی‌الحکیمین، تهران:مکتبةالزهراء.
  29. فلوطین[پلوتینوس] (1413ق)، اثولوجیا، مترجم:عبدالمسیح‌بن‌الناعمی حمصی، قم:نشر بیدار.
  30. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1362ش)، الکافی، تهران:انتشارات اسلامیه.
  31. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت:داراحیاءالتراث العربى.
  32. مروارید، حسنعلی (1418ق‏)، تنبیهات حول المبدأ والمعاد، مشهد:آستان‌قدس‌رضوی.
  33. مکارم‌شیرازى‏، ناصر (1386ش)، یکصد وهشتاد پرسش وپاسخ‏، تهران:دارالکتب الاسلامیة.
  34. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (1366ش)، شرح اصول‌الکافی، تهران:مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
  35. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (1368ش)، الحکمةالمتعالیة فی الاسفارالاربعةالعقلیة. قم:مکتبةمصطفوی.
  36. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (1402ق)، اسرارالآیات، تهران:انجمن اسلامى حکمت وفلسفه‏.
  37. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (1360ش.)، الشواهدالربوبیة، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
  38. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (الف1361ش)، تفسیر القرآن الکریم، قم:نشر بیدار.
  39. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (ب1361ش)، الحکمةالعرشیة، تهران:نشر مولی.
  40. ملاصدرا‏، محمدقوام‌شیرازی (بی‌تا)، حاشیه الهیات شفاء، قم:نشر بیدار.
  41. میرداماد، سیدمحمدباقر (1403ق)، التعلیقة على أصول‌الکافی، قم:نشر خیام‏.
  42. میرداماد، سیدمحمدباقر (1311ق)، الرواشح‌السماویة فی شرح‌الأحادیث الإمامیة، قم:دارالخلافة.
  43. یاسپرس،کارل (1363)، آگوستین، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران:نشر خوارزمی.