بازشناسی و کارآمدی روش تاریخی‌نگری در مطالعات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد گروه ادیان و عرفان، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران، نویسنده مسئول

3 استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

مطالعات اسلامی به‌منزلۀ یکی از شاخه‌های دین‌پژوهی، همواره در معرض تغییراتی بوده که در این زمینه به وجود آمده است. روش تاریخی‌نگری مهم‌ترین تحول در دین‌پژوهی قرون هجدهم و نوزدهم، از این قاعده مستثنا نبوده و  تأثیر زیادی بر مطالعات اسلامی داشت. این روش مطالعه مدعی بود اگر اصول آن تبعیت شود، می‌تواند شناخت دقیق و علمی‌تری از دین فراهم آورد و به پیش‌داوری‌ها و غرض‌ورزی‌های دوره‌های گذشتۀ دین‌پژوهی خاتمه دهد. در این نوشتار تلاش شده تا ابتدا تاریخی‌نگری و اصول اساسی آن تشریح شده، سپس نتایج به‌کارگیری آن در مطالعات اسلامی در آثار مستشرقانی همچون ابراهام گایگر، گلدزیهر و پاتریشیاکرون بررسی گردد تا مدعای طرفداران این روش، در مطالعه‌ای موردی در حوزۀ مطالعات اسلامی راستی‌آزمایی شود. موضوع اصلی این نوشتار، اسلام‌پژوهی علمی است و مسئلۀ آن بررسی نسبت میان دین‌پژوهی مدرن و اسلام‌پژوهی است. پرسش اصلی این است که «آیا دین‌پژوهی جدید که بر مبنای عینیت  و نگرش تاریخی  شکل گرفته است، به بهبود اسلام‌پژوهی، به ویژه در دو سدۀ اخیر، کمک کرده است؟» این مقاله پاسخ پرسش بالا را از سه منظرِ برخی اندیشمندان، سنت دینی و دیدگاه عموم جوامع اسلامی بررسی کرده و در مجموع به این نتیجه رسیده است که روش تاریخی‌نگری، اگرچه با هدف رفع مشکلات دین‌پژوهی در ادوار پیش از خود شکل گرفت، در رسیدن به اهدافش ناکام ماند و به رغم ظرافت‌ها و دقت‌هایی که در مطالعۀ اجزای مختلف دین به کار گرفت، در عمل کمک خاصی به فهم بهتر از اسلام نکرد؛ ازاین‌رو نتوانست به‌نحو مؤثری به شناخت بهتر مسلمانان یاری رساند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition and Efficiency of Historicism Method in Islamic Studies

نویسندگان [English]

  • Raoof Nosratian 1
  • Shahram pazouki 2
  • Fateme Lajevardi 3
1 Azad univercity
2 Iranian institute of philosophy
3 استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده [English]

Islamic studies, as one of the branches of religious studies, has always been exposed to the changes that have occurred in this field. The historicism method, as the most important development in the religious studies of the 18th and 19th centuries, was no exception to this rule and had a significant impact on Islamic studies. This method of study claimed that if its principles are followed, it can provide a more accurate and scientific understanding of religion and put an end to the prejudices and biases of the past periods of religious studies. In this article, an attempt has been made to first study historicism and its basic principles, and then to examine the results of its application in Islamic studies, in the works of Orientalists such as Abraham Geiger, Goldziher, and Patricia Krone, so that the claim made about this method can be verified in a case study of Islamic studies. The main subject of this article is scientific Islamic studies and its problem is to examine the relationship between modern religious studies and Islamic studies. The main question here is, “Has the new religious studies, which is formed on the basis of objectivity and historical perspective, helped to improve Islamic studies, especially in the last two centuries?” This article has examined the answer to this question from the three standpoints of some thinkers’ perspective, the religious tradition, and the general perspective of Islamic societies, and has altogether come to the conclusion that the historical method, although it was formed with the aim of solving the problems of religious studies in previous periods, but it failed to achieve its goals and despite the subtleties and precisions it used in studying the various components of religion, in practice, it did not contribute to a better understanding of Islam. Therefore, it could not contribute significantly to the better understanding of Muslims.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious studies
  • historicism method
  • methodology of Islamic studies
  • Islamic studies
  1. اسمارت، نینیان (1389)، دین‌پژوهی، ترجمۀ سید سعیدرضا منتظری و احمد شاکرنژاد، چاپ اول، قم: نشر ادیان.
  2. پازوکی، شهرام (1381)، «گفتگوی فراتاریخی و فراگفتگو در اندیشۀ توشیهیکو ایزوتسو»، مجلۀ فلسفه، شمارۀ 4و5، ص 137-147
  3. سعید، ادوارد (1386)، شرق‌شناسی، ترجمۀ لطفعلی خنجی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیر کبیر.
  4. سی مارتین، ریچارد (1377)، «پیشینۀ مطالعات اسلامی در غرب»، ترجمۀ حسن اسلامی، آیینۀ پژوهش، شمارۀ 54، ص19-25
  5. ریفیودین، محمد اویس (1391)، «پدیدارشناسی در تقابل با تاریخی‌نگری مطالعه موردی موضوع امامت»، فصلنامۀ امامت‌پژوهی، شمارۀ 7، ص61-77.
  6. عسگری، یاسر و نوروزی فیروز، رسول (1393)، روش‌شناسی مطالعات اسلامی در غرب، گفتارهایی از عبدالعزیز ساشادینا، چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  7. گلدزیهر، ایگناس، درس‌هایی دربارۀ اسلام، ترجمۀ علینقی منزوی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: انتشارات کمانگیر.
  8. _______، (1383)، گرایش‌های تفسیری میان مسلمانان، ترجمۀ سید ناصر طباطبایی، چاپ اول، تهران: انتشارات ققنوس.
  9. ماینکه، فردریش (1400)، تاریخ‌بنیادی، ترجمۀ عباس زریاب خویی، تهران: انتشارات خوارزمی.
  10. David R. Blanks and Michael Frassetto (1999), Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe, St. Martin’s Press, New York.
  11. Geiger, Abraham (1898), Judaism and Islam, M.D.C.S.P.C.K. press, India.
  12. Harvey, Van (1966), The Historian and the Believer, New York: Macmillan.
  13. Jastrow, Morris (1901), The Study of Religion, London, Walter Scot.
  14. Kritzeck, James (1964), Peter the Venerable and Islam, Princeton University Press.
  15. Krentz, Edgar (1975), The Historical Critical Method, Philadelphia Fortess Press.
  16. Norman, Daniel (1960), Islam and the west: the making of an image, Edinbururgh.
  17. Eliade, Mircea (1969), The Quest, History and meaning in religion, The university of Chicago press.
  18. Iggers, Georg (1995), "Historisism, history and meaning of the term", Journal of the History of Ideas, Vol. 56, pp. 129-152
  19. Heschel, Susannah (2007), "Abraham Geiger", Encyclopedia of Judaica,Vol7, pp.412-415.
  20. Adams, Charles (1967), "The History of Religions and The study of Islam", in The History of Religions: Essays on the Problem of Understanding, ed. Joseph M. Kitagawa with Mircea Eliade and Charles H. long, Chicago and London: Univercity of Chicago press.
  21. Megan C. Thomas, "Orientalism", Encyclopedia of Britannica, vol.6, pp.324-328.
  22. Troeltsch, Ernst (1913), "On the Historical and Dogmatic Methods in Theology", Translated by Jack Forstman, Gesammelte Schriften, Volume II, 1898, p.728-753
  23. Bazian, Hatem, " Muslims are studied but not known!":

http://www.hatembazian.com/content/muslims-are-studied-but-not-known/

  1. Crone, Patricia, 1/2021, " What do we actually know about Mohammed?", https://www.opendemocracy.net/en/mohammed_3866jsp/
  2. Sam, Roberts, 1/2021, "Patricia Crone, Questioning Scholar of Islamic History", https://www.nytimes.com/2015/07/23/us/patricia-crone-scholar-of-islamic-history-dies-at-70.html